این همه إفراطیت از کجا آمده است؟ بخش سوم

نگرشی برجایگاه اعتدال ومیانه روی در اسلام (بخش سوم)

عصر پیامبر(ص)
اینجا فقط بر مواردی اشاره میشود که به نوعی بر ارزش های دیگر اعتدالی اشاره شده باشد در غیر آن اصول قرآنی همان اصولی است که سنت پیامبر اسلام صورت إجرایی آن می باشد.
سنت قولی (سخنان پیامبراکرم )

اصل مساوات اجتماعی مردم ؛
پیامبر اکرم این اصل را به دو صورت بیان فرموده اند: یکی به صورت تساوی شهروندی و دوم به صورت تساوی در کرامت انسانی. نخست می فرماید: (الناس کأسنان المشط ) مردم مانند دندانه های شانه باهم برابرند و در جامعه حقوق برابر باید داشته باشند.
دوم می فرماید: (ایها الناس انّ ربکم واحد و اباکم واحد کلکم من آدم و آدم من تراب ) ای مردم! بدون شک پروردگار شما یکی است و پدر شما یکی است همه شما از آدم هستید و آدم از خاک می باشد .
ایجا نکات آموزنده است: اول اینکه نگفته خدا (احد) یگانه است بلکه گفته (واحد) یکی است به نوعی روی مشترکات تأکید نموده است ورنه اصطلاح اسلامی (احد) یگانه می باشد و دوم به یگانگی زیست شناختی انسان اشاره کرده است سوم بر اینکه همه مردم اعضای خانواده انسانی اند تأکید فرموده است.

اصل نفع رسانی به عموم مردم ؛
من نمیدانم چرا اندیشه اسلامی گاهگاهی گرفتار نظری شدن محض میگردد و به صورت بی رویه ای، صرف ایمان مورد تأکید قرار میگیرد در حالیکه همیشه عمل صالح در کنار ایمان مورد نظر قرآن بوده است و نفع رسانیدن به جامعه، قطع نظر از عقایدشان یکی دیگر اصول مورد تأکید رسول اکرم است آنجا که فرموده است: (الخلق کلهم عیال الله و احبهم الیه انفعهم لهم ) مردم همه خانواده خدایند و دوست داشتنی ترین انسان نزدخدا کسی است که بیشترین نفع را به مردم برساند.

اصل دفاع از اقلیت های دینی ؛
غیرمسلمانان به دو شکل میتوانند در قلمرو اسلامی زندگی نمایند یکی به عنوان شهروند اصلی همین قلمرو و دوم تحت قوانین إقامه و امثال آن که در شریعت اسلامی اولی را تحت عنوان ذمی به رسمیت شناخته است و دومی را تحت عنوان معاهد می شناسد.
پیامبر اکرم فرموده است: (من ظلم معاهدا و کلفه فوق طاقته فإنا حجیجه یوم القیامة ) کسی که بر معاهدی ظلم میکند و او را برخلاف قانون یا توانش مکلف می گرداند من خصم او در روز قیامت می باشم. من وقتی این اصول را مرور میکنم فکر میکنم در اواخر قرن بیستم گفته شده است ولی اسناد نشان میدهد که نه. بلکه پیامبر اسلام این ها را در قرن هفت میلادی گفته است نمیدانم حدود چهارده قرن قبل کدام دانشمندی یا سیاستمداری درجهان این اصول را حتی در ذهنش خطور داده باشد ولی بی توجهی هایی که در حق این اصول شده است تقریبا برای ما آنها را بیگانه می نمایاند.

اصل دفاع از دارندگان حق شهروندی ؛
ذمی همان شهروندان کشور اسلامی است که مسلمان نیستند قطع نظر از اینکه به کدام دین گرایش دارند. رسول اکرم فرموده (من اذی ذمیا فإنا خصمه ومن کانت خصمه خصمته یوم القیامة ) کسی اگر ذمیی را آزار می دهد من دشمن او هستم و اگر کسی با او دشمنی میکند من با او روز قیامت دشمنی خواهم نمود.

عملکرد پیامبراکرم (ص)
عملکرد پیامبر اکرم در برابر دیگران و مسلمانان که الگوی اعتدال و مدارا است نمیتواند ایجا بگنجد و ما هم نمیخواهیم بر رفتار او در برابر مسلمانان بپردازیم بلکه فقط چند مورد را به عنوان اصول عملی که صبغه جهانی داشته باشد نام می بریم:
یک، منشور مدینه که یکی از قدیمی ترین اسناد حقوق اساسی افراد یک جامعه است که محفوظ بدست ما رسیده است .
دو، معاهدۀ نجران که میان مسلمانان و مسیحیان نجران تصویب گردیده بود.
سه، پیامبر اکرم حین عبور جنازه یک یهودی از جایش بلند شد کسی برایش گفت که او یک یهودی بود پیامبر فرمود: انسان بود باید به انسان احترام گذاشت. (مضمون حدیث)
چهار، عمر فاروق در قسمت آتشکده های زردشتی ها فرموده است ( لاتخربوا بیوت نارهم ) آتشکده های آنها را ویران ننمایید. این را برای این گفتم که فکر نشود این روش اعتدالی تنها شامل حال اهل کتاب بوده است.
ادامه دارد....
کمال الدین حامد- استاد دانشگاه