طالبان و مجاهدین؛ دشمنان دیروز، دوستان فردا؟

اسماعیل خان؛ وزیر پیشین انرژی و آب، از طالبان خواسته است که اگر مایل مذاکره با رهبران جهادی هستند، این باب مذاکره باید در داخل افغانستان گشوده شود.

اسماعیل خان که یکی از اعضای پرنفوذ حزب جمعیت نیز است، این سخنان را دیروز ۲ حمل در چهاردهمین سالروز کشته شدن پسرش میرویس صادق در هرات مطرح کرد.
والی سابق هرات یک هفته پیش از طالبان خواسته بود با رهبران مجاهدین وارد گفتگو شوند.

اما طالبان با انتشار یک اعلامیه ضمن استقبال از این فراخوان گفتند اگر رهبران جهادی مایل به گفتگو با طالبان هستند باید با دفتر سیاسی این گروه در قطر در تماس شوند.

این در حالی است که اشرف غنی اخیرا در نشستی در کابل گفته بود که دولت حاضر است با گروه طالبان، بدون هیچ پیش‌شرطی در هر جای جهان مذاکره کند، اعضای طالبان مورد عفو عمومی قرار بگیرند و این گروه به عنوان یک حزب سیاسی به رسمیت شناخته شود. طالبان تاکنون در مورد این پیشنهاد واکنشی نشان نداده‌اند.

فراخوان مکرر اسماعیل خان از طالبان برای گفتگو با رهبران مجاهدین سابق در شرایطی که هنوز طالبان به طرح صلح اشرف غنی، پاسخ مشخصی نداده اند، می تواند معناهای متعددی داشته باشد و پیام های متفاوتی به همراه بیاورد.

برای روشن شدن موضوع، ابتدا باید نگاهی به عقبه سیاسی و وضعیت کنونی اسماعیل خان انداخت.
او پیش از این، مدت ها در زندان طالبان به سر برده است و به نحوی از این گروه، شناخت نسبتا قابل اطمینانی دارد.

او در عین حال، از رهبران ارشد حزب جمعیت اسلامی است؛ جریانی که به جز مدتی کوتاه در ابتدای ظهور طالبان که به دلیل تنش های جاری میان «دولت اسلامی» به رهبری برهان الدین ربانی با گلبدین حکمتیار؛ رهبر حزب اسلامی، قصد داشت از طالبان به عنوان نیرویی برای سرکوب و تضعیف قدرت گلبدین استفاده کند، در طول سال های اخیر همواره در برابر آن گروه قرار داشته و سخت ترین جنگ ها را با آن گروه تجربه کرده است.

طالبان و گروه های تروریستی متحد آن، در دو دهه اخیر، بیشترین قربانی را از میان رهبران و فرماندان تراز اول حزب جمعیت اسلامی گرفته اند و از این منظر، اصولا هیچ نوع تعامل و گفتگوی ثمربخشی میان این دو طیف، قابل تصور نیست.

افزون بر همه اینها، طالبان و جمعیت از دو جریان سیاسی و قومی و زبانی در افغانستان نمایندگی می کنند که همواره در برابر هم قرار داشته اند.
هریک از این دو جریان، نماینده دو گفتمان رقیب، متعارض و چه بسا متخاصم هستند که اگر آشتی و صلحی میان آنها برقرار شود، بسیاری از مشکلات دیرینه و تاریخی افغانستان، حل و فصل خواهد شد.

با توجه به این امر، سابقه روابط طالبان و طیف سیاسی متبوع اسماعیل خان، نشانگر وجود خصومتی عمیق و دیرین میان آنهاست که زمینه هرگونه گفتگو برای صلح را از میان می برد.
با توجه به این موارد، فراخوان گفتگوی صلح اسماعیل خان، به معنای طرح دوستی روی زمینه دشمنی است.

اسماعیل خان به سمت کسانی دست سازش دراز می کند که بخشی از قدرت خود را در طول این سال ها صرف حذف فزیکی یاران نزدیک اسماعیل خان کرده اند.
با توجه به این امر و با در نظرداشت این نکته که طالبان نیز از این فراخوان به نوعی استقبال کرده اند، پیام و پیامدهای این تعامل احتمالی را چگونه می توان ارزیابی کرد؟

مجاهدین احساس می کنند که در جریان تلاش ها برای صلح با حزب اسلامی گلبدین و نیز تکاپوی جاری برای صلح با طالبان، خواست ها، مطالبات، دغدغه ها و منافع جریان های جهادی سابق به ویژه حزب جمعیت اسلامی به نحو هدفمندانه و سازمان یافته ای، نادیده گرفته می شود.

این امر به اندازه ای ملموس است که گاه تصور می شود که تمام سازوکار صلح حکومت با طالبان و حزب اسلامی و... به منظور تک قومی کردن قدرت و کنار زدن مدعیان بزرگی مانند جمعیت اسلامی و سایر جریان های جهادی پیشین است.

بر پایه این برداشت و با توجه به اینکه طالبان هنوز پاسخ مشخصی به فراخوان صلح اشرف غنی نداده اند، طیفی از مجاهدین به این نتیجه رسیده اند که طرح یک گفتمان صلح به ابتکار مجاهدین سابق، می تواند رهیافتی برای بازگردان مجاهدین به متن بازی باشد.

به بیان روشن تر، اسماعیل خان که در حال حاضر، مبتکر یا زبان گویای مجاهدین سابق در عرصه صلح با طالبان، محسوب می شود، با استفاده از فرصت، سعی می کند کانالی میان مجاهدین و طالبان باز کند و به این ترتیب، کاری را که دولت برای مجاهدین، انجام نداد، از طریق طالبان، انجام دهد و آن، طرح دوباره گفتمان صلح و راه حل سیاسی جهادیون پیشین، به هدف ظهور آنها به عنوان یک طرف قدرتمند و غیر قابل انکار در عرصه سیاست افغانستان است.

معنای دیگر این امر آن است که مجاهدین از دولت به رهبری اشرف غنی، ناامید شده اند و این بار سعی می کنند با نزدیک شدن به طالبان؛ طرف دیگر معامله سیاسی و قومی صلح، از حذف کامل خود از عرصه سیاست افغانستان جلوگیری کنند.
با این وصف، بسیار بعید به نظر می رسد که دشمنان دیروز، دوستان فردا شوند.
 
محمدرضا امینی- خبرگزاری جمهور