آخرین تیر ترامپ؛ فرجام برجام چه می‌شود؟

حسن روحانی؛ رئیس جمهور ایران، با لحنی تند درباره ایجاد اختلال در توافق هسته‌ای، به امریکا هشدار داده و گفته است که اگر این کشور بخواهد از برجام خارج شود دچار "پشیمانی تاریخی" خواهد شد.
 
آقای روحانی گفت: "به ملت ایران با صراحت می‌گویم از چند ماه پیش تمام دستورات لازم به بخش‌های اجرایی کشور داده شده است، به سازمان انرژی اتمی دستوارت لازم ابلاغ شده و چند روز پیش نیز با مسؤولان ارشد این سازمان صحبت کرده‌ام."
 
دولت امریکا شش روز دیگر، ۲۲ ثور، تصمیم خود را درباره برجام اعلام می‌کند. دونالد ترامپ، هشدار داده بود که اگر تغییرات مورد نظر او در برجام اعمال نشود، این بار تعلیق تحریم‌های هسته‌ای ایران را تمدید نخواهد کرد.
 
آقای روحانی گفته تهران درباره قدرت دفاعی خود با کسی مذاکره نمی‌کند. او تهدید کرده است که ایران "هر مقدار سلاح، امکانات و موشک مورد نیاز کشور باشد" می‌سازد و انبار می‌کند و "به کسی ربطی ندارد" که این کشور برای دفاع از خود چه تصمیمی گرفته است.
 
فراموش نکنیم که لحن دولت ایران به ویژه تیم مذاکره کننده هسته ای آن کشور که مسؤول اصلی توافق تاریخی موسوم به «برجام» محسوب می شود، از زمان امضای آن توافق، هرگز تا این اندازه تند و صریح و عریان و سازش ناپذیرانه نبوده است.
 
این نشان می دهد که ایرانی ها با هرگونه طرحی برای امضای آنچه از سوی غربی ها «توافق تکمیلی» خوانده می شود و هدف از آن، اعمال محدودیت های تازه یا تمدید محدودیت های کنونی تا یک بازه زمانی بلندمدت است، از بنیاد مخالف اند و آن را مردود می دانند.
 
از سوی دیگر، سرخوردگی از نتایج و توابع ناشی از امضای برجام، حتی در میان هواداران و حامیان دیروز این توافق در ایران نیز رو به گسترش است. نوسان های شدید قیمت ارز، بازگشت تدریجی تحریم های غرب به ویژه امریکا علیه ایران، امتناع امریکا از عمل کردن به پیامدهای اولیه این توافق و مواردی از این دست، ایرانی ها را نسبت به دست یافتن به افق های تعریف شده در چارچوب امضای این توافق، ناامید و دلسرد کرده است.
 
وضعیت اقتصادی داخل ایران، فشارهای مضاعفی را بر دولت طرفدار برجام در آن کشور، تحمیل کرده و این موارد، تیم مذاکره کننده و شخص حسن روحانی را ناگزیر می کند که به منظور تقویت موضع دولت در برابر فشار سهمگین منتقدان درون نظام و مردم و افکار عمومی آن کشور، مواضعی تا این مایه تند و صریح اتخاذ کند.
 
از سوی دیگر، علیرغم احتیاط و محافظه کاری محسوس در موضعگیری های دولت ایران در قبال اقدامات دولت ترامپ بر علیه برجام، از سوی دولت افراطی مسلط بر واشنگتن، هیچ نشانه ای از انعطاف و سازش و عقب نشینی و آشتی پذیری دیده نمی شود.
 
بنابراین، ایرانی ها مجبور اند رویکردی اتخاذ کنند که بیش از این، اقتدار و هیمنه نمادین آن کشور در معادلات جهانی و منطقه ای را ضعیف و آسیب پذیر و متزلزل نشان ندهد.
 
به نظر می رسد برای تیم طرفدار بقای برجام در دولت حسن روحانی نیز این موضوع، مسجل شده است که تمدید حضور یا خروج امریکا از برجام، تفاوت و تغییری در نتایج آن، ایجاد نخواهد کرد.
 
برجام عملا کارآیی، اثرگذاری و پویایی مورد انتظار خود را برای ایرانیان از دست داده است و این اتفاق در شرایطی رخ می دهد که ایرانی ها در اقدامی سخاوتمندانه و مبتنی بر یک حسن نیت بیش از اندازه نامتناسب با کنش ها و واکنش های طرف مقابل، همه گام های لازم در عرصه عمل به تعهدات برجامی خود را به سرعت برداشتند و به این ترتیب، اکنون اهرم قابل اعتنایی برای وادار کردن امریکا و سایر شرکای آن کشور در توافق شش جانبه برجام، در اختیار ندارند.
 
در چنین شرایطی، فرجام برجام تقریبا روشن است؛ چه به حیات و بقای کژ دار و مریز خود ادامه دهد و چه رسما فروبپاشد، برجام یک توافق بی اثر، فاقد پیامد و عملا یکجانبه است.
 
از سوی دیگر، صرف نظر از اینکه اقدام احتمالی ترامپ برای خروج از برجام، چه بلایی بر سر حقوق و تعهدات بین المللی می آورد، از امریکای ترامپ، هر اقدام شالوده شکنانه و خلاف آمد عادتی، قابل انتظار است.