روابط رو به زوال شرکای استراتژیک

رکس تیلرسون؛ وزیر خارجه امریکا با افزایش فشار بر اسلام‌آباد، از دولت پاکستان خواسته در مبارزه با طالبان جدیت نشان دهد؛ در غیر این صورت ممکن است حمایت واشنگتن را از دست بدهد.
این در حالی است که پاکستان در واکنش به سخنان اخیر دونالد ترامپ، اعلام کرده این کشور پناهگاهی برای طالبان نشده است.
رکس تیلرسون که یک روز پس از سخنان آقای ترامپ، در تشریح استراتژی جدید امریکا، با تاکید بر نقش پاکستان در پیشبرد این استرانژی، از اسلام‌آباد انتقاد کرد.
او گفت:"پاکستان به طور ویژه می‌تواند نقش مهمی ایفا کند، به خصوص در آوردن طالبان به پای میز مذاکره. پاکستان هم از تروریزم ضربه خورده است. مردم پاکستان به شکلی جدی از تروریزم آسیب دیده‌اند. ما آماده‌ایم به پاکستان کمک کنیم با سازمان‌های تروریستی داخل خاکش مقابله کند؛ اما ابتدا، باید خود شان هم رویکرد شان را تغییر دهند."
آقای تیلرسون، با تمجید از هند برای کمک به بهبود اوضاع در افغانستان، تلویحا پاکستان را نسبت به تمایل واشنگتن برای افزایش روابط با هند تهدید کرد.

بر پایه آنچه در استراتژي جدید ترامپ آمده و یک روز پس از اعلام آن، یکبار دیگر از سوی رکس تیلرسون؛ وزیر امور خارجه ترامپ نیز مورد تأکید مجدد قرار گرفت، امریکا مصمم است تا به حمایت پاکستان از تروریزم و اتحاد دیرینه رژيم اسلام آباد و گروه های پیکارجوی فعال در افغانستان پایان دهد.

این موضع جدید واشنگتن در شرایطی مطرح می شود که پیوند پاکستان و تروریزم درست به اندازه پیوند امریکا و پاکستان، راهبردی، بلندمدت و دیرینه دار است.
از جانب دیگر، در برخی از برهه های تاریخی، تروریزم و اسلام گرایی رادیکال مبتنی بر تفکر جهادی با خوانش سلفی یا اخوانی، از محورهای اصلی شکل دهنده روابط راهبردی اسلام آباد و واشنگتن بوده است.

به عنوان نمونه، در زمانی که افغانستان تحت اشغال مستقیم ارتش سرخ شوروی پیشین قرار داشت، امریکا و پاکستان با مشارکت رژيم های ثروتمند عرب و برخی دیگر از قدرت های غربی، مستقیما از گروه های جهادی مانند القاعده، حمایت می کردند.

بر بنیاد شواهد تاریخی، اسامه بن لادن و شماری انبوه از جنگجویان عرب، چچنی و ازبک در همان زمان، با حمایت امریکا و مجوز پاکستان، پایگاه ها و پناهگاه های امنی در مناطق قبایلی پاکستان داشتند.

تصور این امر، هرگز دشوار نیست. امریکایی که در آن زمان برای به زانو درآوردن شوروی پیشین و جبران صدمات سنگینی که از ویت‌کنگ های مورد حمایت کمونیزم در ویتنام دیده بود، حتی حاضر شد موشک های استراتژیک استینگر را در اختیار مجاهدین آماتور افغان قرار دهد، هرگز از استخدام وسیع «مزدوران جنگی» عرب و چچنی و ازبک و اویغور، ابایی نداشت.

با این وجه، وقتی اکنون رییس جمهوری در واشنگتن روی کار آمده که پیش شرط استمرار حمایت واشنگتن از اسلام آباد را قطع روابط و همکاری های جاری میان پاکستان و تروریزم تعیین می کند، ناخواسته این پرسش کلیدی به وجود می آید که آیا عامل پیوند دیرینه پاکستان و امریکا یعنی گروه های «جهادی» که امروزه در ادبیات سیاسی، امنیتی و رسانه ای غرب و جهان از آنها به عنوان گروه های «تروریستی» یاد می شود، در حال زوال و تلاشی و فروپاشی است؟

این پرسش زمانی جدیت بیشتری پیدا می کند که حتی در طول ۱۶ سال گذشته نیز که امریکا ظاهرا به هدف «مبارزه با تروریزم» مورد حمایت پاکستان در افغانستان حضور نظامی و استخباراتی سنگین داشته، هیچگاه شاهد نشانه ای اندک از تنش در روابط اسلام آباد و واشنگتن بر سر مبارزه با تروریزم فعال در افغانستان نبوده ایم. این بدان معناست که تروریزم تا همین اواخر همچنان محور اصلی روابط امریکا و پاکستان را شکل می داده است.

با توجه به این امر، حتی اگر مواضع تازه واشنگتن در قبال اسلام آباد، از صداقت و جدیت کافی برخوردار باشد، بعید به نظر می رسد که بازخوردهای عملی این راهبرد، به آسانی قابل دستیابی باشد.

ممکن است امریکا با قطع یا کاهش کمک های مالی خود به اسلام آباد یا توسعه روابط با هند و شرکت دادن بیشتر دهلی نو در مسأله افغانستان، اقدام به محدودسازی نقش آفرینی پاکستان در این عرصه کند؛ اما با توجه به پیوندهای پیچیده ای که میان اسلام آباد و تروریزم برقرار است از یکسو و گزینه های قدرتمندی مانند روسیه و چین به جای امریکا برای بنای یک رابطه استراتژيک از سوی پاکستان، از جانب دیگر، به سختی می توان نسبت به موفقیت کاخ سفید در تغییر رویکرد پاکستان نسبت به تروریزم، امیدوار بود.

همین اکنون، چین رسما به موضع واشنگتن مبنی بر پناه دادن پاکستان به رهبران گروه های تروریستی، واکنش منفی نشان داده است.
از جانب دیگر، نباید فراموش کرد که پاکستان یک قدرت هسته ای است؛ همان چیزی که وزیر خارجه امریکا هم روز سه شنبه به آن اشاره کرد. این امر هم به مثابه یک عامل بازدارنده قوی، تقابل احتمالی امریکا با پاکستان را دشوار می سازد.

محمدرضا امینی- خبرگزاری جمهور