نمایش گنجینه باختر، تعامل فرهنگی ما را با دیگر کشورها بیشتر ساخته است

انتظار می رود که موزیم ملی افغانستان، یکی از غنی ترین موزیم های منطقه ــ با توجه به قدمت تاریخی و فرهنگی خراسان زمین ــ باشد؛ اما یک بازدید کوتاه می توان دریافت که این موزیم، بی نهایت فقیر و دور از توجه واقع شده است.
تحولات چند دهه که ساختارهای مختلف کشور را به نابودی کشاند؛ موزیم ملی افغانستان که سرمایه فرهنگی و میراث کهن مردم این سرزمین را در خود جای داده بود را نیز به شکل تاسف باری متاثر ساخته است. ولی ما تلاش کردیم که به اندوه گذشته برنگردیم و طرح تازه ای از زندگی فعلی میراث به جا مانده را مورد کنکاش قرار دهیم.
آقای عمراخان مسعودی، رییس موزیم ملی این شرایط را برای خبرگزاری جمهور فراهم ساخت تا ساعتی چند را برای کسب معلومات با ایشان باشیم و سوالات در ذهن داشته را از آقای مسعودی پرسیده و در اختیار علاقمندان قرار دهیم.
ضمن تشکر از شما آقای مسعودی! سوال اول را این گونه مطرح می کنیم:
در جریان بیشتر از ده سال گذشته، چه کارهایی برای بازسازی موزیم انجام شده است؟
موزیم ملی بیشترین خسارت را در دوران جنگ های صورت گرفته، برداشته است. تعمیرش حریق شد و ۷۰ درصد آثارش را از دست داد. تنها ۳۰ درصد آثارش باقی مانده بود که آن نیز بر اثر بارش برف و باران وضعیت خوبی نداشت. بعد از ایجاد اداره موقت، وزارت اطلاعات و فرهنگ بیشتر توجه خود را بر موزیم مبذول داشته و با همکاری کشور دوست، یونان، سفارت امریکا و همچنین کمک مالی یونسکو بازسازی تعمیر موزیم در سال ۲۰۰۳ آغاز و در سال ۲۰۰۴ به پایه اکمال رسید.
اما در عرصه مسلکی، مشکلات زیادی فراراه ما قرار داشت. اداره موزیم با امکانات کم، بیشترین توجه را برای وقایه، پاک کاری و تداوی آثاری که باقی مانده بود، انجام داده و این آثار را از مرگ حتمی نجات داد.
رطوبت، نور آفتاب و گرد و خاک برای آثار مضر است و آثار موزیم که از موادی مثل سنگ، عاج، شیشه، چوب، فلز و... ساخته شده اند، تاثیر منفی می گذارد.
ما کوشش کردیم؛ آثاری که نیاز به تداوی جدی داشت را تحت تداوی جدی قرار دهیم و در زمینه ارتقای ظرفیت کارمندان موزیم با ایجاد ورکشاپ ها به همکاری متخصصین کشورهای دوست که در موزیم ملی برگزار شد؛ مشکلات کارمندان را حل کنیم.
همچنین کارمندان را برای فرا گرفتن مهارت های ویژه موزیم داری، به بیرون از افغانستان برای کورس های کوتاه مدت فرستادیم تا آموزش های مسلکی بیاموزند. خوشبختانه کارمندان موزیم توانستند با کار طاقت فرسا، در توسعه نمایشگاه ها، معرفی آثار و ارتقای ظرفیت گام های مثبتی را بردارند.
با وجود بازسازی هایی که صورت گرفته است؛ اما باز هم اداره موزیم مشکلاتی دارد. سه سال پیش وزارت اطلاعات و فرهنگ مفکوره ایجاد یک تعمیر جدید را روی دست گرفت که یک سلسله کارهای آن نیز انجام شد و ما امیدوار هستیم که در آینده بتوانیم با تعمیر جدیدی که ساخته می شود؛ فعالیت های خود را به طور احسن به پیش ببریم. در حال حاضر کار روی نقشه های تعمیر جدید جریان دارد.
مشکلات بنیادی در تعمیر عبارت است از این که تعمیر بسیار کوچک است. سالون های آن برای موزیم ساخته نشده است. سیستم کنترول درجه حرارت، سیستم مرکز گرمی، سیستم کود اتفاییه و سیستم نور در این تعمیر وجود ندارد. با این وجود، نیز ما تلاش کردیم برای رفع اساسی این مشکلات یک تعمیر جدید داشته باشیم با معیارهایی جهانی.
در ابتدا ما کوچک ترین وسایل را در اختیار نداشتیم و از نقطه صفر آغاز به کار کردیم و اکنون همه دیپارتمنت های ما فعال است و کوشش کردیم تا تجاربی را که از موزیم های معتبر دنیا حاصل کردیم، در موزیم ملی عملی سازیم.
از مهم ترین کارهایی که صورت گرفته است، تبدیل سیستم تحویلداری به سیستم موزیم دار است. معمولا تحویلداران در افغانستان اشخاصی هستند که از سواد کمتری برخوردارند و افراد کم سواد درک نمی کنند که آثاری که نگهداری شان به عهده آنها است؛ چطور باید نگهداری شود، چطور بررسی شود و چطور مشکلات و امراض آثار را شناسایی کنند.
یک و نیم سال قبل یک توافقنامه را با دانشگاه شیکاگوی امریکا امضا کردیم که بر اساس این تفاهم نامه، آثار از جمع معتمدین گرفته شده و به موزیم دار انتقال داده می شود.
همچنین یک تعداد جوانان را که از رشته زمین شناسی از دانشگاه کابل یا ولایات فارغ شده اند، استخدام کردیم و برای آموزش های مسلکی چندین مرتبه آنان را به خارج اعزام کردیم تا آماده خدمت شده و مهارت های لازم را کسب کنند.
بر اساس این توافقنامه؛ در ماه می سال ۲۰۱۲، یک تیم متخصص آمدند که آثار موزیم ملی را دیجتلایزه بسازند و برای هر آثار یک ورق که در آن تمام معلومات ضروری به زبان انگلیسی و فارسی در آن درج می شود؛ به استندارد بین المللی درست کرده و این برنامه طی سه سال تکمیل خواهد شد.
بسیار خوشحالم که کارمندان ما قابلیت این را دارند که چطور یک اثر را با معلومات ضروری آن شامل دیتاشیب بسازند. کار به وجه احسن پیش می رود.
کوشش می کنیم که برای کارمندان موزیم زمینه تحصیلات عالی فراهم شود. امروز دنیا، دنیای علم است و باید خود را با این سیستم های جهانی عیار بسازیم.
ــ میزان فهم مردم نسبت به بازدید از موزیم تا چه اندازه است؟ چند بازدید کننده در روز دارید؟
بازدید کنندگان ما با گذشت هر سال در حال افزایش هستند. اما مردم ما نسبت به مشکلاتی که دارند، سخت است که از ولایات به کابل بیایند. به همین جهت وزارت اطلاعات و فرهنگ در نظر دارد موزیم های محلی را نیز ایجاد کند. ما نیز در زمینه روشن ساختن اذهان عامه کوتاهی کرده ایم.
از رسانه ها تشکر می کنم که در قسمت معرفی فرهنگ ما، اداره موزیم و سایر نهادهای فرهنگی مرتبط با وزارت اطلاعات و فرهنگ را کمک کرده اند. ما نیاز به همکاری شان داریم.
اگر ما بازدیدکنندگان خود را در طول ده سال مقایسه کنیم؛ یقینا یک افزایش قابل ملاحظه ای داشته ایم. اما در مقایسه با موزیم های سایر دنیا، قابل مقایسه نیست.
در فصل بهار و تابستان که شاگردان و دانشجویان درس می خوانند، آمار بازدید کنندگان ما نیز بالا است. اما در فصل زمستان آمار بازدید کم است. با این وجود نیز طی ۹ ماه اول سال جاری، بیش ۲۵ هزار بازدید کننده داشتیم.
ــ از به نمایش گذاشتن گنجینه بی نظیر باختر چقدر عاید دولت شده است؟ فعلا این گنجینه کجاست؟
گنجینه باختر که از چهار حوزه باستانی است و دارای ۲۳۱ قلم آثار می باشد. از اکتوبر ۲۰۰۶ میلادی این گنجینه در ده کشور به نمایش گذاشته شده است که دهمین کشور، کشور استرالیا است و اوایل سال ۹۲ گنجینه باختر در آن به نمایش گذاشته شد. تا کنون در دو موزیم این کشور نمایش گنجینه باختر ختم شده و امکان دارد که این گنجینه در موزیم سیدنی نیز به نمایش گذاشته شود و تا نوامبر ۲۰۱۴ در این کشور باقی بماند.
تاکنون حدود ۲ میلیون نفر مستقیما از این آثار دیدن کرده اند و حدود سه و نیم میلیون دالر که معادل ۱۷۰ تا ۱۸۰ میلیون افغانی می شود، به واردات دولت تسلیم شده است.
احتمالا کشورهای چین، جاپان، کوریای جنوبی نیز خواستار نمایش دادن این گنجینه در کشورهایشان خواهند بود؛ اما تا کنون تقاضایشان را از مجاری دیپلماتیک مطرح نکرده اند. اگر تا نوامبر ۲۰۱۴ تقاضایی را به دست آوردیم، بعد از نظر وزارت اطلاعات و فرهنگ و تصویب شورای وزیران، این گنجینه به کشور بعدی ارسال خواهد شد؛ در غیر این صورت، بعد از ختم نمایشگاه در استرالیا به افغانستان آورده خواهد شد.
ــ داستان دیگ مرمری چیست؟ چرا هند فکر می کند که این دیگ از آنهاست؟ این اثر تاریخی چند سال قدامت دارد و از چند سال به این سو در موزیم ملی نگهداری می شود؟
این موضوع بسیار کوچک است که در رسانه ها رخنه پیدا کرده است. این دیگ سنگ مرمر سیاه در سال ۱۳۰۴ از شهر کهنه قندهار به موزیم ملی انتقال یافته است و قرن ها در آنجا مورد استفاده بوده است؛ ما نیز از مطبوعات شنیدیم که ۲ باستان شناس هندی احتمالا می آیند تا روی این موضوع تحقیق کنند، وزارت اطلاعات و فرهنگ تاکنون به طور رسمی در جریان این موضوع قرار نگرفته است.
تا آنجایی که ما معلومات داریم به روایات تاریخی، این دیگ ملکیت افغانستان است. با این وجود خوب است که باستان شناسان هندی بیاند و تبادل نظر کنیم. ما نیز در این خصوص تحقیقاتی انجام داده ایم و اگر دوستان هندی تحقیق کرده باشند، آن را در اختیار ما خواهند گذاشت.
به هر صورت روابط افغانستان با هند دوستانه بوده است. مشترکات تاریخی بسیار نزدیک باهم داریم.
بنا به روایت تاریخی این دیگ حدود ۲ هزار سال یا بیشتر از آن قدامت دارد و برای چند صد سال در افغانستان بوده است.
ــ در مجموع چند قلم آثار تاریخی در موزیم موجود است؟
وقتی که دیتابیس تکمیل شود آمار دقیق را گفته می توانیم؛ اما اکنون بین ۴۰ تا ۵۰ هزار پارچه آثار در موزیم ملی موجود است.
ــ چقدر از آثار سرقت شده، دوباره به کشور بازگشتانده شده است؟
آثاری که به شکل غیر قانونی به بیرون از افغانستان انتقال داده شده است؛ نظر به کنوانسیون های یونسکو که افغانستان عضویت دو کنوانسیون ۱۹۷۰ و ۱۹۹۵ را دارد دوباره برگردانده شده است. در روشنی این کنوانسیون ها از ۲۰۰۷ به این طرف بیش از ۹ هزار اثر باز گردانده شده است.
فعلا در هر جایی که آثار ما رد پای شود؛ در روشنی کنوانسیون های مذکور حق مطالبه این آثار را خواهیم داشت در صورتی که بتوانیم ثابت کنیم که این آثار مالکیت افغانستان است.
ــ چه کشورهایی به طور مستقیم به موزیم ملی کمک کرده است؟
نمایشگاه گنجینه باختر روابط ما را با کشورهای خارجی بسیار نزدیک کرده است. کشورهای جاپان، انگلستان، فرانسه، ایتالیا، امریکا از جمله کشورهایی بوده است که به موزیم ملی افغانستان کمک کرده است. همچنین جا دارد که از کمک های سازمان یونسکو به موزیم ملی سپاسگزاری کنیم.