سایه تعارض منافع همسایگان بر چشم‌انداز صلح افغانستان

شورای امنیت ملی از دیدار حمدالله محب؛ مشاور امنیت ملی رییس جمهوری با ابراهیم طاهریان؛ نماینده ‌ویژه ایران برای افغانستان خبر داده است.
 
این اداره گفته دوطرف در این دیدار روی روند صلح افغانستان بحث و گفتگو و بر نیاز به همصدایی مشترک در خصوص تقویت جمهوریت، پایان جنگ و دیگر موضوعات کلیدی تاکید کرده‌اند.
 
در همین حال، سفارت ایران در کابل نیز گفته "در مقطع مهم کنونی که موضوع شکل‌گیری چارچوب مذاکرات بین‌الافغانی با هدف دستیابی به صلح پایدار در افغانستان در جریان است، این هیات در راستای پیگیری سیاست اصولی بقای ساختار جمهوریت و قانون اساسی افغانستان به این کشور سفر کرده است."
 
پیش از این، عباس عراقچی؛ معاون وزیر خارجه ایران تاکید کرده بود که باید از رهگذر گفتگوی میان افغانان به روند صلح در افغانستان پرداخت؛ اما عوامل گوناگونی وجود دارد که ایران را نسبت به برنامه صلح امریکا با طالبان ناامید می‌کند.
 
هیچکس شک ندارد که ایران یکی از همسایگان بسیار مهم و اثرگذار افغانستان است. حتی دشمنان ایران نیز به اهمیت این موضوع اذعان می کنند. به همین دلیل، امریکا علیرغم تشدید خصومت های ۴۰ ساله اش در دوره ترامپ علیه ایران، هرگز نتوانست نقش و سهم ایران و منافع مشروع آن کشور را در افغانستان، نادیده بگیرد.
 
بسیاری از ناظران، حتی اعتقاد دارند که افغانستان، منطقة الفراغ سیاست فشار حد اکثری واشنگتن علیه تهران بود؛ اگرچه این ادعا هم از سوی تیم ترامپ، مطرح می شود که یکی از دلایل ترور جنرال قاسم سلیمانی؛ فرد شماره دوم دولت ایران به دستور ترامپ، ارتباط و «حمایت نظامی» ایران از طالبان بوده است. امریکا هرگز درباره این ادعا و سایر ادعاهایش درباره نقش «منفی» ایران در افغانستان، مدرکی ارائه نکرده است؛ اما به رغم همه تبلیغات مسمومی که از سوی امریکایی ها علیه ایران صورت می گیرد، تهران در افغانستان همچنان فعال و مؤثر باقی مانده و هرگز اسیر انزوای واشنگتن قرار نگرفته است.
 
بر این اساس، دغدغه ها، ملاحظات، نگرانی ها، منافع، اهداف و اولویت های ایران در روند صلح کابل با طالبان نیز موضوعی نیست که به سادگی قابل نادیده گرفتن باشد. این در حالی است که روند کنونی صلح، اصولا یک روند امریکایی است و اساس و بنیان اصلی آن را توافق خلیلزاد با طالبان در دوحه تشکیل می دهد.
 
با این وجود، سفر فرستاده ویژه ایران در امور افغانستان به کابل درست در آستانه آغاز گفتگوهای دشوار و تعیین کننده کابل با طالبان، یکبار دیگر این موضوع را مورد تأکید قرار می دهد که ایران اجازه نمی دهد تا منافع مشروع آن کشور در بازی امریکا- طالبان نادیده گرفته شود.
 
حمایت جمهوری اسلامی از سیاست های اصولی و ارزش های پایدار و غیر قابل معامله کابل در قبال صلح با طالبان نیز نشانگر آن است که تهران می خواهد از رویکرد واشنگتن در این زمینه فاصله بگیرد و در شرایطی که کابل می رود تا به سرنوشت دولت نجیب پس از قطع حمایت های شوروی دچار شود، همچون همسایه ای قدرتمند و مؤثر در کنار کابل بماند و از آن حمایت کند.
 
ایرانی ها می دانند که در این رویکرد، تنها نیستند و کشورهای دیگری مانند هند و برخی جمهوری های آسیای میانه و حتی قدرت های اروپایی شریک مأموریت نظامی امریکا در افغانستان نیز تمایلات و دغدغه های مشابهی دارند. با اینهمه، تعارض شدید و عمیق منافع میان همسایگان در رابطه با صلح افغانستان، امری غیر قابل انکار و چشم‌پوشی است و این امر می تواند روی کلیت چشم انداز این روند در بلندمدت اثر بگذارد.
 
از میان همسایگان افغانستان، پاکستان، چین، ازبکستان و تا حدودی ترکمنستان، تمایل شدیدی به بازگشت طالبان دارند و پیدا و پنهان از این امر، حمایت می کنند؛ اما طیفی دیگر از همسایگان در این زمینه نگرانی هایی دارند. این نگرانی ها دو بخش عمده دارد: یکی سلطه بلامنازع پاکستان بر افغانستان و دوم، پیامدها و عواقب مستقیم و وضعی سیطره یک رژيم حامی افراط گرایی و تروریزم در افغانستان برای کشورهای همسایه و منطقه.
 
برای ایران، دولت کنونی با وجود وابستگی همه جانبه اش به غرب، به مراتب بهتر از بازگشت و استقرار رژيم طالبان است. این امر، تنها دلایل ایدئولوژيک و امنیتی ندارد؛ بلکه از نقطه نظر سیاسی، اقتصادی، مهاجرت، مسایل مرزی و... نیز تعامل تهران با دولت کنونی کابل، ساده تر، مسئولانه تر و قانونمندتر از رژیمی است که توسط طالبان رهبری خواهد شد.
 
افزون بر اینها، ایران نگران پشت پرده تبانی واشنگتن با طالبان به ویژه در ابعاد امنیتی و استخباراتی و حتی ایدئولوژيک است. اگر توافق آنها از سوی دیگر زمینه ساز تبدیل افغانستان به پایگاه تروریزم و افراط گرایی تکفیری و رشد و توسعه سلفیت شود، ایران به شدت زیان خواهد دید.
 
با توجه به این مسایل، سفر هیأت بلندپایه ایرانی به افغانستان در آستانه آغاز مذاکرات بین الافغانی، نشانگر بخشی از تعارض منافع شدید همسایگان و تأثیر آن بر چشم انداز صلح افغانستان است که بسیار نابخردانه خواهد بود اگر این واقعیت، از سوی بازیگران داخلی و خارجی صلح، نادیده گرفته شود.
 
محمدرضا امینی - جمهور