طالبان؛ گروه تروریستی یا جریان سیاسی؟

محمدجواد ظریف؛ وزیر خارجه ایران گفته است که این کشور طالبان را هنوز یک گروه "تروریستی" می‌داند.
 
آقای ظریف در مصاحبه‌ای با طلوع‌نیوز و در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه "تعاریف ایران از طالبان چیست" گفته است "بر اساس قوانین هنوز ایران طالبان را از گروه تروریستی خارج نکرده است".
 
آقای ظریف در ماه قوس سال گذشته با ملا برادر؛ معاون رهبر طالبان و رئیس دفتر این گروه در قطر که به تهران رفته بود، در ساختمان وزارت خارجه دیدار کرد.
 
در خبرنامه سخنگوی طالبان درباره دیدار ظریف و معاون رهبر طالبان آمده بود که دوطرف در مورد "راه‌های مسالمت آمیز معضل افغانستان و روند جاری به تفصیل صحبت کرده‌اند".
 
دولت افغانستان پیش از این گفته بود که میزبانی از گروه طالبان "خلاف تمام اصول و روابط میان کشورهاست".
 
سیاست ایران مبنی بر حفظ نام گروه طالبان در فهرست گروه های تروریستی، غیر معمول و نامتعارف نیست؛ زیرا سازمان ملل هم هنوز این گروه را تروریستی می داند و بسیاری از کشورهای جهان - حتی کشورهایی که با طالبان، روابط سیاسی برقرار کرده و توافق هایی با آن گروه دست یافته اند- نیز در این باره، اسناد و تعهدات بین المللی را به رسمیت می شناسند و طالبان را «تروریستی» می دانند.
 
واکنش دولت افغانستان درباره سفر هیأت سیاسی طالبان به تهران هم بیش از آنکه حقوقی باشد، سیاسی بود و تنها این واقعیت را نشان می داد که کابل تحت تأثیر دیکته ها و دستورات تحریک آمیز واشنگتن، مایل نیست روابط طالبان با تهران، بهبود یابد و ارتباطات دوطرف در زمینه هایی مانند صلح در افغانستان، گسترش پیدا کند.
 
از نظر حقوقی اما پیش از آنکه ایران و شخص محمدجواد ظریف؛ وزیر امور خارجه آن کشور از هیأت طالبانی در مقر آن وزارت، میزبانی کند، قدرت های بزرگ از جمله امریکا و چندین کشور دیگر در منطقه و جهان، بارها با نمایندگان طالبان دیدار داشته، از آنها در پایتخت های خود میزبانی کرده و در ابعاد گوناگون با آن گروه روابط برقرار کرده اند. در اغلب موارد، کابل یا سکوت و تماشا کرده و یا درباره نتایج این ارتباطات برای تسهیل تحقق آرزوی دیرینه خود برای صلح با طالبان، ابراز امیدواری کرده است.
 
صرف نظر از این مسایل اما گفتگوی مورد اشاره وزیر امور خارجه ایران درباره وجود نام طالبان در لیست گروه های «تروریستی» یکبار دیگر این پرسش تکراری را برمی انگیزد که طالبان یک گروه تروریستی است یا یک جریان سیاسی؟
 
این پرسش اما هرگز متوجه ایران و شخص محمدجواد ظریف نیست؛ زیرا همانگونه که اشاره شد، ایران در تعامل یا تقابل با طالبان، از همان نظمی پیروی می کند که قدرت های بزرگ جهان و سازمان های معتبر بین المللی گذارده اند.
 
روی کاغذ و در اسناد بین المللی، طالبان یک گروه تروریستی محسوب می شود، رهبران آن زیر شدیدترین تحریم های جهانی قرار دارند و برقراری ارتباط با آن گروه از سوی اعضای رسمی سازمان ملل متحد، ممنوع است؛ اما در عمل، بزرگترین قدرت جهانی ۱۸ ماه تمام ۱۱ دوره با نمایندگان آن گروه، مذاکره و در پایان پیمان صلح امضا می کند و همه روزه وزیر خارجه و فرستاده ویژه آن کشور به دیدار رهبران طالبان می روند. این همان قدرتی است که روزی طالبان را گروهی تروریستی اعلام کرد و به منظور براندازی رژيم امارت در افغانستان، ائتلاف نظامی جهانی تشکیل داد و افغانستان را اشغال کرد.
 
در حال حاضر هم یکی از مهم ترین مسایل مورد مذاکره میان رهبران امریکا و طالبان، چگونگی بیرون آوردن نام آن گروه از فهرست سیاه و برداشتن تحریم های بین المللی است.
 
بنابراین، جهان که روزی با اعلام جنگ امریکا علیه طالبان در افغانستان، یکی از مرگبارترین فصل های تاریخ معاصر خود را آغاز کرد و بسیاری از ناظران، از این رویداد به مثابه یک مبدأ تاریخ در وضعیت امنیتی بین المللی یاد می کنند، امروز با امضای پیمان صلح میان واشنگتن و طالبان، دچار یک تعارض بزرگ شده است؛ این‌که آیا طالبان یک جنبش سیاسی مشروع است یا یک گروه تروریستی غیر مشروع.
 
یکی دیگر از مسایلی که به این دوگانگی دامن می زند، هویت دوگانه خود طالبان است. طالبان به ویژه پس از امضای توافقنامه صلح با طالبان، سعی می کند از رویکردهای تروریستی خود فاصله بگیرد، مسئولیت کشتارهای جنایتکارانه را به گردن داعش بیاندازد و اقداماتی را به نمایش بگذارد که بازتاب دهنده تغییر اصولی سیاست های آن گروه در قبال مسایل سیاسی، اجتماعی، قومی و ایدئولوژيک باشد؛ اما از جانب دیگر، با استفاده حد اکثری از خشونت و خونریزی، تلاش می کند دولت کابل را در تنگنا قرار دهد، قدرت خود را به رخ کشورهایی مانند امریکا بکشد و در نتیجه در میز مذاکره و ساختار قدرت در آینده، امتیاز بگیرد.
 
افزون بر اینها رویکرد کشورها در قبال طالبان، هویت و ماهیت آن گروه نیز همسان نیست. بسیاری از کشورهای بزرگ، هنوز هم با طالبان دشمن هستند و آن را مثل همیشه یک گروه تروریستی می دانند؛ اما در این میان، قدرت هایی هم هستند که سعی می کنند بر گذشته طالبان، سرپوش بگذارند، اعمال تروریستی و جنایتکارانه آن گروه را توجیه کنند و به آن به مثابه یک سازمان سیاسی، مشروعیت و اعتبار ببخشند.
 
در این صورت، بسیار دشوار است که کشورهای عضو سازمان ملل، طالبان را از فهرست گروه های تروریستی خارج کنند؛ مگر آن‌که این تصمیم در چارچوب قطعنامه های شورای امنیت، اتخاذ شود و مورد تایید همه قدرت های عضو دایمی این شورا قرار بگیرد.
 
عبدالمتین فرهمند - جمهور