آیا حکومتی که امریکا از آن مشروعیت زدایی می کند و دوباره به آن مشروعیت می بخشد می تواند حامی و حافظ واقعی استقلال افغانستان باشد و ادعا کند که در جنگ علیه اشغال به پیروزی رسیده است؟

امریکا درست ۲۰ سال پیش از امروز در پاسخ به حملات یازدهم سپتامبر، در ۷ اکتوبر ۲۰۰۱ با حملات هوایی به فرودگاه‌ها و اردوگاه‌های آموزشی «تروریست‌ها» در افغانستان جنگ ۲۰ ساله خود را آغاز کرد.
 
با حمله امریکا و متحدانش، حکومت قبلی طالبان سرنگون شد و غرب نظام دموکراتیک و ارتش مستقلی را در افغانستان ساخت؛ اما پس از ۲۰ سال افغانستان را ترک کرد و طالبان دوباره به قدرت رسیدند.
 
ذبیح الله مجاهد؛ سخنگوی طالبان به همین مناسبت گفته است که امریکا ۲۰ سال بعد، نیروهای خود را از طریق توافقی که در دوحه به دست آمد از افغانستان خارج کرد. او گفته «این حرکت خوبی بود چرا که این باید یک پیام واضح برای دیگران باشد، برای حمله به کشور ما، عواقب آن چقدر بد است و هرگز نباید در مورد آن فکر کرد».
 
۲۰ سال پس از اشغال نظامی افغانستان توسط امریکا و سقوط حکومت اول طالبان اکنون همه چیز به خانه نخست بازگشته است.
طالبان بار دیگر به قدرت رسیده اند و امریکا افغانستان را ترک کرده است. به این ترتیب می توان نتیجه گرفت که امریکا در افغانستان شکست خورد. با این حال هنوز درباره پیروزی کامل طالبان برای استقرار قدرت مشروع خود در کابل تردیدهای جدی وجود دارد.
 
اگرچه این امکان هست که امریکا به همان صورت که از دولت اول طالبان مشروعیت زدایی کرد و با اشغال نظامی کشور، آن را سرنگون ساخت، این بار نیز همان گونه که با امضای توافق دوحه، مقدمات به قدرت رسیدن طالبان برای بار دوم را فراهم آورد و به طور غیر رسمی از دولت دست نشانده خودش مشروعیت زدایی کرد، به حاکمیت کنونی طالبان نیز مشروعیت اعطا کند.
 
با این حال آیا حکومتی که امریکا از آن مشروعیت زدایی می کند و دوباره به آن مشروعیت می بخشد می تواند حامی و حافظ واقعی استقلال افغانستان باشد و ادعا کند که در جنگ علیه اشغال به پیروزی رسیده است؟
 
از سوی دیگر نباید فراموش کرد که طالبان یک دوره تجربه حکومت داری را دارند. آنها توانسته بودند بیش از ۹۵ درصد خاک افغانستان را کنترل کنند و حاکمیت خود را به مدت پنج سال مستقر سازند؛ اما در نهایت شکست خوردند و حکومت شان فروپاشید. اگرچه ذبیح الله مجاهد؛ سخنگوی طالبان مدعی است که آن گروه در پی حمله نظامی امریکا به منظور جلوگیری از تلفات غیرنظامیان برای «مدت کوتاه» نیروهای خود را از مراکز شهری بیرون برد؛ اما این مدت کوتاه ۲۰ سال طول کشید؛ بنابراین می‌توان ادعا کرد که طالبان در دوره اول نتوانستند حکومت کنند و در نهایت شکست خوردند.
 
در این شکی نیست که عامل اصلی فروپاشی و سرنگونی دولت اول طالبان، حمله مستقیم نیروهای خارجی به رهبری امریکا بود؛ اما آنچه می توانست به حکومت طالبان مشروعیت اعطا کند پشتوانه ملی و حمایت حداکثری مردم افغانستان بود؛ چیزی که در دوره اول وجود نداشت و تاکنون نیز با توجه به ساختار سیاسی جدید طالبان، بسترهای لازم برای دستیابی به آن فراهم نشده است.
 
به این ترتیب اگرچه می توان به ذبیح الله مجاهد؛ سخنگوی طالبان حق داد که شکست فاجعه بار و پرهزینه و شرم آور امریکا در افغانستان این درس مهم را به همه قدرت‌های خارجی داد که فکر حمله و اشغال افغانستان را از سر بیرون کنند؛ اما در عین حال این درس بزرگتر را نیز نمی توان نادیده گرفت که طالبان هم باید از گذشته پند بگیرند و به ویژه تجارب تلخ دوره اول حکومت داری شان را دوباره تکرار نکنند؛ در غیر آن تنها با حمایت خارجی نمی توانند بر سرنوشت مردم افغانستان مسلط شوند. آنها باید مشروعیت خود را از مردم افغانستان بگیرند و این صرفاً از رهگذر تشکیل یک دولت فراگیر، مشارکتی و مبتنی بر اراده و انتخاب آزاد مردم میسر می‌شود.
 
آنها در عین حال باید درک کنند که اگر قدرت نظامی به تنهایی برای تشکیل یک حکومت پایدار کافی بود اکنون هم امریکا در افغانستان حضور داشت و هم دولت دست نشانده آن به حیات خود ادامه می داد. تجربه شکست خورده شوروی پیشین و رژیم کمونیستی مورد حمایت آن در کابل نیز نمونه دیگری از این دست محسوب می‌شود.
 
بنابراین همانگونه که امریکا و شوروی در افغانستان شکست خوردند و زمین‌گیر شدند و در نهایت با افتضاح مجبور به ترک خاک کشور گردیدند، اشغالگران نوظهوری مانند پاکستان، چین و دیگر کشورهایی که تلاش می کنند از رهگذر برقراری رابطه راهبردی و پیچیده با طالبان، سیطره هژمونی و نفوذ خود را بر افغانستان تحمیل کنند نیز به سرنوشت مشابه دچار خواهند شد.
 
با توجه به این تجربیات، انتظار می رود که هم طالبان و هم قدرت هایی که به نام طالبان در صدد سلطه بر افغانستان هستند باید از سرگذشت قدرت های بزرگ و استعمارگران نامدار درس بگیرند و هرگز برای سلطه بر سرنوشت مردم افغانستان و به تاراج بردن منابع طبیعی و یا استفاده از موقعیت ژئوپلیتیک آن برای دستیابی به اهداف استراتژیک خویش به گزینه هایی مانند سرکوب، اشغال نظامی و یا حمایت از رژیم های سرکوبگر، اقتدارگرا و غیر مشروع تلاش نکنند.
این رویکرد محکوم به شکست است و بدون شک تضمینی برای عدم تکرار آن درباره اشغالگران نوظهور و رژیم‌های دست نشانده شان نیز وجود ندارد.
 
نرگس اعتماد - جمهور