بازگشت هند به معادلات افغانستان

مقام‌های هندی اعلام کردند که دهلی نو، روز چهارشنبه هفته جاری (۱۹ عقرب) میزبان نشست امنیتی منطقه‌ای درباره افغانستان است و بسیاری از کشورهای منطقه در آن اشتراک خواهند کرد.
 
پایگاه خبری «نیوزترک لایو» در این خصوص گزارش داده که نشست هند درباره افغانستان قرار است در سطح مشاوران امنیت ملی به ریاست آجیت دووال؛ مشاور امنیت ملی هندوستان برگزار شود.
 
مشاوران امنیت ملی روسیه، ایران، چین، پاکستان، تاجیکستان و ازبکستان رسماً به نشست هند درباره افغانستان دعوت شده‌اند. پاکستان پیش‌تر اعلام کرده‌بود که در این نشست اشتراک نخواهد کرد.
 
یک مقام ارشد هندی گفته‌است: «تصمیم پاکستان تأسف‌برانگیز است؛ اما دور از انتظار نبود. این نشان‌دهنده نگرش این کشور در قبال افغانستان به عنوان یک کشور تحت حمایت است. پاکستان پیش از این هرگز در نشست‌های این مدلی حضور پیدا نکرده‌‌است. حملات رسانه‌ای این کشور به هند تلاشی ناموفق برای منحرف‌کردن توجه از نقش شنیع این کشور در افغانستان است.»
 
یکی از ملموس ترین پیامدهای به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان برجسته شدن نقش پاکستان در معادلات منطقه بوده؛ رویدادی که به طور طبیعی منجر به حاشیه نشینی هند شده است؛ دشمن سنتی پاکستان و از حامیان استراتژیک دولت سرنگون شده افغانستان.
 
اگرچه پیش از این نیز شماری از منابع هندی تایید کرده بودند که تماس هایی میان رهبران دهلی ‌نو با حاکمان کنونی افغانستان برقرار شده و آنها مذاکراتی را درباره روابط دوجانبه در دوحه برگزار کرده اند؛ اما انتظار نمی‌رفت این مذاکرات به نتیجه ای بیانجامد که منجر به احیای نقش راهبردی هند در معادلات افغانستان شود و از نفوذ و سیطره و سلطه بلامنازع و بی قید و شرط پاکستان بر افغانستان بکاهد.
 
از نظر هند، قدرت گیری طالبان در افغانستان هیچ تفاوتی با اشغال مستقیم افغانستان توسط پاکستان ندارد و از جانب دیگر این رویداد می‌تواند به تقویت بی سابقه افراط گرایی، تروریزم و فعالیت گروه‌های افراط‌گرا در منطقه از جمله کشمیر بیانجامد.
 
نکته جالب توجه این است که طالبان مستقر در افغانستان نیز از جنبش های استقلال طلب ضد هندی در کشمیر رسماً اعلام حمایت کرده اند و این موضع بدون شک بر دامنه نگرانی‌های هند درباره تحولات افغانستان و پیامدها و اثرات آن بر سراسر منطقه خواهد افزود.
 
با این حال، هند یک قدرت اتمی در جنوب آسیا محسوب می‌شود و یکی از بزرگترین و پرجمعیت ترین کشورهای جهان است که نقشی تعیین‌کننده و حیاتی در مسایل منطقه‌ای و بین‌المللی دارد؛ بنابراین حذف کامل دهلی نو از مناسبات و معادلات منطقه‌ای به ویژه افغانستان نه تنها امکان پذیر نیست؛ بلکه هرگونه تلاش برای این امر می تواند پیامدهای زیانباری برای همه طرف ها داشته باشد.
 
افزون بر این، هند تنها کشوری نیست که نسبت به تحولات اخیر در افغانستان عمیقا نگران است و نمی‌خواهد طالبان سلطه یکجانبه خود را بر افغانستان تحکیم بخشند، بدون آنکه به حقوق اقلیت ها احترام بگزارند و در برابر فشارهای بین‌المللی برای ایجاد یک دولت به معنای واقعی کلمه فراگیر و دارای مشروعیت جهانی تمکین کنند.
 
بر این اساس، گزارش رسانه‌های هندی مبنی بر استقبال گسترده از برگزاری نشست مشاوران امنیت ملی کشورهای همسایه و منطقه درباره افغانستان به میزبانی دهلی نو نیز این برداشت را تایید می کند و نشان می دهد که برخلاف تصور طالبان و پاکستان، هند تنها کشور مخالف قدرت‌گیری انحصاری طالبان و به تبع آن پاکستان در افغانستان نیست و هرگونه تدابیر و تمهیدات برای مهار سیاست‌های ضد طالبانی و ضد پاکستانی هند در افغانستان ممکن است پیامدهای ویرانگر و زیانباری در پی داشته باشد و حساسیت های دیگر قدرت های منطقه درباره حکومت طالبان را تشدید کند.
 
بنابراین، نشست قریب الوقوع مشاوران امنیت ملی کشورهای منطقه در دهلی نو که پس از سه نشست قبلی کشورهای همسایه افغانستان به اضافه روسیه برگزار می شود، نتیجه تلاش ها و کارزارهای فشرده دیپلماتیک دولت هند می باشد تا اجازه ندهد که اوضاع در افغانستان آنگونه که پاکستان اراده می کند به پیش برود.
 
اگرچه پاکستان رسما اعلام کرده که در نشست دهلی نو شرکت نمی‌کند و هند نیز این موضع پاکستان را قابل انتظار دانسته و آن را به رویکرد اسلام‌آباد برای تحمیل سیطره غیر قانونی، هژمونی غیرمشروع و سلطه توسعه طلبانه خود بر افغانستان نسبت داده است؛ اما به نظر نمی‌رسد که عدم شرکت اسلام‌آباد در نشست دهلی‌ نو تاثیری بر نتایج و دستاوردهای قابل انتظار هندی‌ها از این نشست بگذارد و مانع از بازگشت هند به معادلات سیاسی و امنیتی افغانستان شود.
 
شاید بربنیاد محاسبات پاکستان در پی سرنگونی دولت غنی که دست‌کم به طور رسمی، متحد راهبردی دهلی نو به حساب می آمد اکنون نفوذ و کارکرد استراتژیک هند در مسائل افغانستان به میزان قابل ملاحظه و ترمیم ناپذیری از میان رفته و دهلی نو دیگر قادر نخواهد بود جایگاه پیشین خود در این زمینه را بازیابد؛ اما هم نشست آینده مشاوران امنیت ملی قدرت های منطقه در دهلی نو و هم ظرفیت، قابلیت و اقتدار غیرقابل انکار هند در منطقه و مساله افغانستان، بازگشت آن کشور به معادلات سیاسی و امنیتی پس از سقوط دولت پیشین و استقرار طالبان را اجتناب ناپذیر می سازد و در صورتی که پاکستان و طالبان همچنان به رویکرد خصمانه خود نسبت به دهلی ‌نو ادامه دهند چه بسا ممکن است هند هم اقداماتی را برای تقویت و احیای جبهات ضد طالبان در داخل و خارج از افغانستان به کمک سایر قدرت های همسو و کشورهای نگران از سیطره انحصاری طالبان در کابل روی دست بگیرد و به این ترتیب یک جنگ نیابتی تازه میان دو قدرت متخاصم اتمی در زمین افغانستان آغاز شود.
 
این جنگ محتمل البته قابل جلوگیری است و طرف هایی مانند طالبان و پاکستان می‌توانند با ایجاد بسترهای تعامل سازنده، تعدیل سیاست های انحصاری و توسعه طلبانه، قطع رابطه خود با جنبش های افراط گرا و تروریستی منطقه، تامین و تضمین منافع مشروع کشورهای دیگر در مسائل افغانستان و ایجاد یک دولت فراگیر که متضمن حقوق عادلانه اقوام و اقلیت های داخل کشور باشد به سادگی از وقوع آن خودداری و پیشگیری کنند.
 
محمدرضا امینی - جمهور