بحران پاکستان؛ گزینه بعدی عمران خان چیست؟

عمران خان؛ نخست‌وزیر برکنارشده پاکستان، مردم کشورش را به یک‌پارچگی و مبارزه فراخوانده‌است.

عمران خان، روز چهارشنبه (۱۷ حمل) با نشر توییتی نوشته‌است که مردم همیشه قوی‌ترین مدافعان حاکمیت و دموکراسی یک کشور هستند.

وی افزوده‌است: این مردم هستند که باید بیرون بیایند و در برابر این آخرین و بزرگ‌ترین حمله به حاکمیت و دموکراسی پاکستان توسط یک قدرت خارجی از طریق همدستان محلی – میرجعفرها و میرصادق‌های ما دفاع کنند.

عمران خان، امریکا را به توطئه برای برکناری‌اش متهم کرده‌ و گفته‌است که او به دلیل سیاست خارجی مستقل، استقلال و عدم موافقت با ایجاد پایگاه خارجی در خاک کشورش، هدف توطئه برای برکناری قرار گرفته‌است. روسیه نیز گفته که آقای خان به دلیل سفر به روسیه، همزمان با آغاز حمله به اوکراین، با حمایت امریکا برکنار شده‌است.

عمران خان عملا از اریکه قدرت به زیر کشیده شده و دست کم تا مشخص شدن نتایج انتخابات پارلمانی آینده، بختی برای اعمال قدرت به مثابه نخست وزیر قانونی آن کشور ندارد؛ اما این لزوما به آن معنا نیست که او به طور کامل از صحنه سیاست حذف شده و دیگر نمی تواند به صحنه بازگردد.

واقعیت این است که او از محبوبیتی قابل توجه در میان اقشار مختلف جامعه پاکستان برخوردار است، با افراط گرایان و تندروها روابط پیچیده و نزدیکی دارد و مورد حمایت اغلب کسانی است که تصور می کنند در طول ده ها سال حیات سیاسی پاکستان، از سوی سران احزاب «مردم» و «مسلم لیگ» نادیده گرفته شده و به حاشیه رانده شده اند.

عمران خان در واقع زمانی که به قدرت رسید، صدای این اکثریت خاموش بود؛ کسانی که به طرزی ناعادلانه از کانون های تصمیم ساز دور نگه داشته می شدند و بسیاری از آنها حتی پذیرفته بودند که مالکان و صحنه گردانان اصلی سیاست پاکستان، سران احزاب «مردم» و «مسلم لیگ» هستند و دیگر احزاب و اقوام و جریان های سیاسی و قومی، حق و سهمی در قدرت ندارند.

با این حال، در طول سال های اخیر، معادلات قدرت در پاکستان، تغییر کرده است. عمران خان نخستین نخست وزیری بود که از طریق دموکراتیک و با انتخابات آزاد مردم پاکستان به قدرت دست یافت نه از راه کودتای نظامی سران ارتش یا مسیرهای غیرقانونی دیگر. بنابراین، به باور کارشناسان، حذف او به سادگی امکان پذیر نیست؛ زیرا همان کسانی که او را به قدرت رساندند حاضر اند از بقای او در قدرت نیز حمایت کنند و حتی اگر لازم باشد برای این هدف، جامعه پاکستان را به تشنج و بحران و بی ثباتی و ناآرامی بکشانند.

نکته دیگر هم این است که عمران خان آنگونه که خود ادعا می کند در نتیجه یک «توطئه خارجی» از قدرت عزل شده و امریکا در رأس این توطئه قرار داشته است. تنها یک یا دو روز قبل از سرنگونی دولت او، زلمی خلیلزاد با قمر جاوید باجوا؛ فرمانده نیروی زمینی ارتش پاکستان دیدار کرد. یک روز پس از برکناری عمران خان هم آقای باجوا حمله روسیه به اوکراین را محکوم کرد. در حالی که روسیه می گوید عمران خان به دلیل سفر به مسکو در روز آغاز حمله آن کشور به اوکراین، از سوی امریکا برکنار شد.

البته خود عمران خان معتقد است که توطئه امریکا علیه او مدت ها پیش شروع شده بود؛ زمانی که او اجازه ایجاد پایگاه نظامی به امریکا در خاک کشورش را نداد و از شکست امریکا توسط طالبان، تجلیل کرد.

به هر حال، غلبه تفکرات چهره هایی مانند عمران خان در کنار حمایت همه جانبه نظامیان پاکستان از تروریست ها و جریان های تندرو  افراط گرای اسلامی باعث شده تا جامعه پاکستان به شدت افراطی شود. اکنون گرایش های ضد امریکایی در تمام لایه های اجتماعی پاکستان، موج می زند؛ چیزی که البته اشغال افغانستان توسط امریکایی ها و مبارزه طالبان با آنها نیز چندین برابر به آن دامن زد و آن را تقویت و توسعه بخشید.

بر این اساس، عمران خان حتی اگر از قدرت هم عزل شود، از سیاست حذف نمی شود، او می ماند و به کمک میلیون ها نفری که مخالف بازگشت دوباره دو حزب سنتی «مردم» و «مسلم لیگ» به قدرت و نگاه موروثی آنها به حاکمیت سیاسی هستند و نیز با استمداد از گرایش های ضد امریکایی بسیار عمیق و نیرومند پاکستانی ها به مبارزه خود برای تغییر معادلات قدرت ادامه خواهد داد؛ حتی اگر در این زمینه، حمایت ارتش قدرتمند پاکستان و سازمان جاسوسی آی اس آی را نداشته باشد.

عبدالمتین فرهمند - جمهور