ایران و طالبان؛ تعارض درون و برون

سفیر پیشین ایران در افغانستان می‌گوید که جهت‌گیری سیاسی طالبان ثبات ندارد.
 
در ادامه نقدهای وارده بر طالبان در بیش از یک سال گذشته، رضا بهرامی؛ سفیر پیشین ایران در کابل گفته که جهت‌گیری سیاسی طالبان ثابت نیست.
 
او در نوشته‌ای که روز یک‌شنبه، ۲۷ قوس در وب‌سایت خبرآنلاین نشر شده گفته است که انتقال ۳.۵ میلیارد دالر دارایی افغانستان به یک صندق امانی در سویس و ارسال ۴۰ میلیون دالر به کابل در هر هفته، به این معناست که طالبان بر اقتصاد کلان افغانستان تسلط ندارند.
 
آقای بهرامی گفته: به نظر می‌رسد جهت‌گیری‌های سیاسی طالبان و کنترل کامل آنان بر افغانستان بر یک مدار ثابت قرار نداشته و در نوسان است.
 
به گفته او، اختلاف‌های داخلی طالبان ثبات نسبی ساختار موقتی که آنان ایجاد کرده‌اند را با چالش جدی مواجه کرده است.
 
پیشتر بربنیاد یک فایل صوتی افشاشده، بهادر امینیان؛ سفیر ایران در افغانستان که اخیرا تغییر کرد نیز طالبان را «فاجعه، غیرقابل قبول، باعث شرمساری و خانمان برانداز» توصیف؛ اما تاکید کرده بود که ایران چاره‌ای جز کنار آمدن با طالبان و حمایت از آنها ندارد.
 
نوشته تازه رضا بهرامی و فایل صوتی افشاشده بهادر امینیان درباره طالبان نشان می دهد که دست کم ارزیابی شماری از مقام های ارشد ایرانی و چهره های شناخته شده ای که در طول ده ها سال گذشته با مسایل افغانستان درگیر بوده و شناخت دقیقی از جامعه و سیاست و فرهنگ کشور ما دارند و از لایه های گوناگون بحران برانباشته کشور در دهه های اخیر باخبر اند، هرگز مثبت نیست.
 
آنها برخلاف سیاست رسمی جمهوری اسلامی ایران در قبال طالبان، نسبت به این گروه، نگاه مثبت ندارند و چه بسا نگران پیامدهای آینده تثبیت قدرت آنها در افغانستان برای ایران اند.
 
صرف نظر از اینکه این نگاه تا چه اندازه از جانب سیاست گذاران سیاسی و امنیتی کنونی جمهوری اسلامی، درک و به آن بها داده می شود، واقعیتی که نمی توان انکار کرد این است که سیاست خارجی تهران در برابر طالبان از یک دوقطبی خطرناک رنج می برد: دوقطبی درون و برون.
 
در درون، شاید اغلب کسانی که در رأس دستگاه دیپماسی و دستگاه های امنیتی جمهوری اسلامی قرار داشته باشند نیز با نگاه سفرای سابق ایران در کابل به طالبان، موافق و همسو باشند؛ اما آنها تصور می کنند که می توان به تعبیر بهادر امینیان، طالبان را نیز همانند مغول ها مغلوب فرهنگ و تمدن ایرانی کرد و آنان را «متمدن» ساخت.
 
نکته دیگر این است که ایرانی ها هنوز امیدوار اند که طالبان «تغییر» کنند و برای حفظ و بقای قدرت خود به نگرانی های امنیتی و سیاسی و فرهنگی کشورهای منطقه، اهمیت دهند و از مواضع خطرناک خود در قبال مسایلی که آقای امینیان به آنها اشاره کرده کوتاه بیایند؛ امیدی که تاکنون برآورده نشده و بعید است که از این پس نیز امکان تحقق آن وجود داشته باشد؛ زیرا طالبان نیز درباره رابطه با ایران، از همین دوقطبی رنج می برند با این تفاوت که آنها دیگر مانند ایرانی ها، منتظر «تغییر» نیستند؛ بلکه به وضعیت جاری به مثابه یک شرایط مقطعی و موقتی نگاه می کنند تا مشروعیت بین المللی را کسب کنند و پس از آن، بدون شک، مواضع واقعی خود را آشکار می کنند و آنگاه است که هشدارها و نگرانی های کنونی دیپلمات های ایرانی درباره خطر طالبان برای ایران، زبان و تمدن فارسی و حتی پیامدهای امنیتی سیطره آنها بر افغانستان، آشکار خواهد شد و تهران بازنده بزرگ این دوگانگی درون و برون خواهد بود.
 
طالبان در شرایط کنونی در حالی که تجارت خود را با ایرانی ها به حداقل ممکن کاهش داده اند، همچنان تلاش می کنند تا از نظر سیاسی، روابط کژدار و مریز خود را با تهران حفظ کنند و حتی به طور آگاهانه از ورود به تنش های ناخواسته هم خودداری می کنند؛ مانند موضعی که در برابر سخنان اخیر بهادر امینیان گرفتند؛ اما واقعیت این است که آنها همانگونه که روابط اقتصادی خود را با ایرانی ها به شدت کاهش داده اند، از نظر سیاسی و امنیتی نیز نگاه خصمانه ای نسبت به ایران دارند و تحت تاثیر همین نگاه، برخلاف ارزیابی و انتظار ایرانی ها، نه با داعش مبارزه می کنند، نه حقوق شیعیان را به رسمیت می شناسند، نه اگر بتوانند از حمایت جنبش های تجزیه طلب سنی در داخل ایران، دست می کشند و نه نسبت به رابطه با تهران، نگاه راهبردی و بلندمدت دارند.
 
حمله آگاهانه بر کنسولگری ایران در هرات، بازداشت هواداران ایران در کابل و هرات، درگیری های مرزی و انتقادهای گاه به گاه از وضعیت مهاجرین افغان در ایران، در کنار کاهش شدید سقف داد و ستد تجاری و اقتصادی، از مهم ترین اقدامات طالبان در قبال همسایه غربی است که هیچ نشانه مثبتی در آن به چشم نمی خورد و پیش بینی می شود که تحولات اخیر، وضعیت را حتی از این هم بدتر کند.
 
نرگس اعتماد - جمهور