غیر نظامیان؛ از قربانیان جنگ تا قربانیان صلح

زلمی خلیلزاد در آخرین سفرش به کابل در دیدار با حامد کرزی؛ رییس جمهوری پیشین گفت که صلح با طالبان به مرحله حساس و سرنوشت ساز، نزدیک شده است.
 
نشانه های دیگر نیز حاکی از آن است که روند صلح امریکا و طالبان به نقطه تعیین کننده نزدیک می شود و شاید در آینده ای نه چندان دور، توافق نهایی در این زمینه به دست آید.
 
این در حالی است که در هیچیک از مراحل این روند، عدالت و حقوق قربانیان جنگ، هرگز دغدغه اصلی و موضوع محوری طرف های مذاکره کننده نبوده است.
 
به نظر می رسد که هم امریکا و هم دولت افغانستان، عزم دارند تا جنایت های جنگی طالبان، کشتار بی رویه غیر نظامیان و سایر بی رحمی های غیر قابل انکار جنگجویان آن گروه را در بیش از دو و نیم دهه اخیر، کاملا نادیده بگیرند و فراموش کنند.
 
آنها بدون آنکه از سوی قربانیان جنگ، مشروعیت و اعتبار لازم برای نمایندگی از آنان را در اختیار داشته باشند، به نیابت از غیر نظامیان قربانی خشونت های طالبان با قاتلان و جنایتکارانی وارد معامله صلح آمیز می شوند که بربنیاد قوانین و قواعد عادلانه باید هزینه های سنگین کشتار فاجعه بار غیر نظامیان بی دفاع و مردم بی گناه به عنوان جنایت جنگی را بپردازند و در پیشگاه عدالت از سوی دادگاه های صالحه، مسؤول و محکوم شناخته شوند.
 
هیچکس نمی تواند ادعا کند که طالبان در جنایت های هولناک جنگی در افغانستان طی بیش از دو دهه اخیر دست نداشته اند. اسناد و مدارک متقن و مستند و محکمه‌پسندی در این زمینه وجود دارد که نشان می دهد دست طالبان تا مرفق به خون مردم بی دفاع، آلوده است. کشتارهای سیستماتیک، نسل کشی های هدفمند با انگیزه قومی و مذهبی، بمب گذاری های مرگبار، حملات کور، انفجارهای خونین و شبیخون هایی که ناخواسته جان غیر نظامیان را نیز گرفته، بخشی از اعمال و رفتارهای طالبان در زمینه کشتار غیر نظامیان است. بر این پرونده قطور و سنگین در عین حال می توان راهزنی، اختطاف و آدم ربایی، ترور، گردن زدن و تیرباران عمدی مسافران در شاهراه ها را هم افزود.
 
بنابراین روند صلح نباید ابزاری برای تطهیر طالبان از جنایت های ضد انسانی تکان دهنده ای قرار بگیرد که جنگجویان این گروه در طول سالیان اخیر مرتکب شده اند و رهبران و فرماندهان ارشد نظامی شان نیز از این رویکرد به عنوان بخشی از ابزارهای جنگی شان سود برده و آن را به کار بسته اند.
 
تا همینجا هم گفتگوهای صلح یکجانبه امریکا با طالبان، به این گروه، اعتبار و مشروعیت سیاسی اعطا کرده و چهره منحوس و نفرت بار تروریزم وحشی و خون آشام پنهان در پشت نقاب فریبنده سیاست صلح جویانه این گروه را مخفی نگاه داشته است.
 
اما کشتار غیر نظامیان و جنایت های عظیم و خوف انگیزی که در این زمینه صورت گرفته، هرگز نه می تواند فراموش شود و نه بخشیده خواهد شد؛ بلکه یکی از پیش نیازهای تأمین صلح واقعی و پایدار، ابتنای صلح بر عدالت است. صلحی که در آن، عدالت، قربانی شود، حقوق انسانی غیر نظامیان، تعلیق و تعطیل گردد و جایگاه آنان به عنوان یکطرف تعیین کننده در توافق صلح، رسما انکار شود، نمی تواند صلحی واقعی و پایدار باشد.
 
طالبان نیز باید این پیام قدرتمند را دریابند که در پوشش صلح نمی توانند از تبعات جنایت هایی که مرتکب شده اند فرار کنند؛ بلکه این مهم باید بخشی از تعهد صلح آن گروه و تضمینی برای صداقت شان در قبال این تعهد باشد؛ زیرا اگر طالبان بپذیرند که در آن دسته از رهبران، فرماندهان جنگی و شبه نظامیان دون پایه شان که مرتکب کشتار و جنایت و نسل کشی و آدمربایی و تیرباران و بمب گذاری ها و طراحی حمله های هولناک انتحاری علیه غیر نظامیان و مردم بی دفاع شده اند، محاکمه و مجازات شوند، تعهد صلح آن گروه باورپذیرتر و پایدارتر خواهد بود و اعتماد و حمایت عمومی به آن که از موجبات بقا و استمرارش خواهد بود، به میزان قابل توجهی افزایش خواهد یافت.
 
با اینهمه، شاید ناامیدکننده باشد؛ اما واقعیتی است که نمی توان انکار کرد. طالبان نه تنها هیچ اعتنایی نسبت به عدالت و احساس پشیمانی از اعمال ضد انسانی شان در گذشته ندارند؛ بلکه همچنان به کشتار غیر نظامیان در چارچوب بمب گذاری های مرگبار کنار جاده ای، حمله بر مناطق مسکونی، گروگانگیری و آدم ربایی، بستن راه ها و... ادامه می دهند. این نشان می دهد که آغاز گفتگوهای صلح هم نتوانسته رویکرد جنایتکارانه آن گروه در قبال غیر نظامیان و مردم را تغییر دهد و موجب اصلاح رفتار و کردار آن شود. بنابراین، قربانیان هم در زمان جنگ، قربانی بودند و هم قرار است در فرایند صلح، قربانی شوند، و این عمیقا اسفبار و ناامیدکننده است و چشم انداز صلح را تیره و تار نشان می دهد.
 
عبدالمتین فرهمند - جمهور