نشست مسکو و یک غایب بزرگ

ضمیر کابلوف؛ نماینده ویژه روسیه در امور افغانستان گفته که به دلیل اینکه نشست مسکو «فقط برای اعضای نشست فرمت مسکو» است هیچ هیأتی از طالبان در این نشست شرکت نخواهد کرد.
 
اما طالبان در سومین نشست مسکو که در اکتوبر ۲۰۲۱ برگزار شد و نیز در نشستی که در سال ۲۰۱۸ برگزار شد، شرکت داشتند که به عنوان یک پیروزی سیاسی برای طالبان تلقی می‌شد.
 
 به جز اظهار ناامیدی سرگی لاوروف از عدم پایبندی طالبان به تعهدات خود، روسیه این بار درباره حذف نمایندگان طالبان از نشست مسکو توضیح بیشتری نداده است.
 
در نشست سال ۲۰۲۱، نمایندگان کشورهای شرکت کننده از دولت طالبان خواستند که «یک دولت واقعاً فراگیر را تشکیل دهد که به اندازه کافی منعکس‌کننده منافع تمام گروه‌های قومی-سیاسی اصلی در کشور باشد.»
 
در این بیانیه تاکید شده بود که این یک پیش‌شرط اساسی برای تکمیل توافقات خواهد بود.
 
همچنین روسیه، هند و ایران قرار است در حاشیه نشست مسکو نشست سه جانبه درباره افغانستان برگزار کنند.
 
غیبت معنی دار طالبان در نشست مسکو بیش از خود این نشست، مورد توجه تحلیلگران قرار گرفت. اگرچه دیپلمات های روس درباره دلیل این تصمیم، توضیح دادند؛ اما این توضیحات به اندازه ای نبود که مانع از تحلیل های فراتر از متن مواضع مسکو در این زمینه شود.
 
آگاهان می گویند که روسیه و متحدان آن در نشست فرمت مسکو با عدم دعوت از طالبان، این پیام را به سران کابل منتقل کردند که بدون حرکتی اصلاحی در راستای خواسته های مشخص جامعه بین المللی در زمینه تشکیل دولت فراگیر، رعایت حقوق بشر و اقلیت ها و... تغییری در روابط طالبان و جهان، رخ نخواهد داد.
 
با این حال، برای کشورهایی مانند روسیه، آنچه بیش از تشکیل دولت فراگیر و روی کار آمدن یک دولت «واقعا مشروع» در کابل، اهمیت دارد، مساله امنیت، مبارزه با تروریزم و مهار کشت و تولید مواد مخدر است؛ مواردی که از نظر مسکو آنگونه که انتظار می رفت، مورد توجه سران طالبان قرار نگرفته و آن گروه، توفیق چندانی در این راستا نداشته است.
 
مبارزه با تروریزم از سوی طالبان که هنوز روی کاغذ توسط بسیاری از کشورها و سازمان های جهانی، گروهی «تروریستی» شناخته می شود، طنز تلخ تحولات اخیر افغانستان محسوب می شود. با این وجود، کشورهایی مانند روسیه انتظار داشتند که به دلیل رقابت و خصومتی که میان طالبان و داعش وجود دارد و نیز بربنیاد اختلافات فقهی و ایدئولوژیک میان سران طالبان و رهبران داعش، مبارزه با آن گروه در دستور کار رهبران کنونی کابل قرار بگیرد و طالبان در این خصوص، نگرانی های امنیتی روسیه و متحدانش در آسیای مرکزی را درک کنند و جدی بگیرند.
 
با این وجود، همانطور که در اظهارات دیپلمات های روس در نشست مسکو و جاهای دیگر، مورد تصریح قرار گرفت، انتظارات روسیه در این زمینه، محقق نشد و به این ترتیب، طالبان غایب بزرگ چهارمین نشست فرمت مسکو بودند.
 
افزون بر این، روسیه و هم پیمانانش به دقت، زد و بندهای پنهانی طالبان با امریکا را زیر نظر دارند و به احتمال قوی به این نتیجه رسیده اند که طالبان برای عبور از بن بست کنونی و کسب شناسایی بین المللی و یا دست یافتن به منابع بزرگ و پایدار مالی، نزدیک شدن به امریکا را در دستور کار قرار داده اند؛ رویدادی که به طور طبیعی یکی از نخستین پیامدهای آن، فاصله گرفتن طالبان از محور شرق به ویژه روسیه است؛ زیرا این همان چیزی است که امریکا از طالبان می خواهد.
 
حتی ترک مبارزه با داعش نیز ممکن است یکی دیگر از پیش شرط های واشنگتن از طالبان برای برقراری روابط گسترده با آن گروه باشد.
 
به این ترتیب، روسیه در نشست فرمت مسکو به طالبان پیام داد که نمی تواند بی اعتنایی طالبان نسبت به خواست های صریح قدرت های جهانی و منطقه ای را نادیده بگیرد، مماشات با داعش و دیگر گروه های تروریستی را تحمل کند، نزدیک شدن کابل به واشنگتن را برتابد و با طالبان امریکایی شده ای تعامل کند که همین اکنون هم یک خطر امنیتی برای روسیه یا متحدان آن در آسیای مرکزی به حساب می آید.
 
نشست سه جانبه روسیه، هند و ایران در حاشیه اجلاس مسکو هم حامل این پیام قدرتمند است که روسیه توان تشکیل یک محور مؤثر منطقه ای برای مقابله با اتحاد احتمالی طالبان با امریکا را دارد و برای آن آماده است.
 
عبدالمتین فرهمند - جمهور