نقش روزنامه نگاران در پرورش صلح در افغانستان

صلح، فضای مصون و آرامبخشی است که منطق همدیگرپذیری در آن حاکم باشد. به منافع جمعی، مهمتر از منافع فردی نگریسته شود و چالشهای اجتماعی با گفتگو حل گردد. انسان، طبعاً به آرامش فیزیکی و روانی نیاز دارد. جایی که این آرامش جریان داشته باشد را فضای صلح آمیز می گویند.
اما در طول یک سده اخیر، بیشتر مردم افغانستان، از این آرامش محروم بوده اند. به جای فضای صلح آمیز، تلخکامی و دربدری را تجربه کرده اند. منطق گفتگو وجود نداشته و منافع مردمی در انحصار دستهای قبیله بوده است.
اکنون هم دغدغه بزرگ شهروندان، صلح و بزرگترین چالش حکومتداری ناامنی است. این ناامنی ها، قربانی های زیادی از این کشور گرفته است؛ از کشته و زخمی تا مهاجرت و بیماری، همه پیامد ناامنی و بی ثباتی در کشور است.
هرچند در ایجاد پایه های ثبات کشور، همه مسئول اند؛ حکومت، سازمان های سیاسی و اجتماعی، جامعه مدنی، فرهنگیان، بزرگان قوم و... در ایجاد آرامش همگانی می توانند نقش بازی کنند؛ اما در این میان، مسئولیت اهالی مطبوعات از اهمیت بالایی برخوردار است.
اگرچه نفسِ رسانه، دارای قدرت اجرایی نیست و نمی تواند به سان یک اداره حکومتی عمل کند، اما تاثیر کمتر از نهاد اجرایی هم ندارد. یک روزنامه نگار،مسئولیت مذاکره با پرخاشگران و خشونتگران را ندارد؛ اما می تواند زمینه چانه زنی ها، حل چالش ها و گفتگوها را فراهم کند. نیروهای افراطی را به صورت بالقوه سوی صلح بکشد. در روند کاهش خشونت به تبلیغات بپردازد و به فضای جنگی، شکل صلح آمیز ببخشد و...
صلح به پرورش نیاز دارد. زمینه ها و بسترهای آن را باید ساخت و رشد داد. با افکار صلح ستیزانه، باید مبارزه عاقلانه کرد. در این میان، رسانه، ابزاری خوبی برای ایجاد این فضا و مبارزه با تفکر صلح ستیزی است.
یکی از این راه ها، استفاده از ادبیات صلح است. ادبیاتی که به جای رنج و درد، آرامش روحی و روانی را در مخاطب القا کند. او را روحیه بدهد و حتی در ذهن مخالفان آرامش اجتماعی، روحیه برادری و همدیگرپذیری را ایجاد نماید. ادبیات صلح، ادبیاتِ بر مبنای همدیگرپذیری و کاهش خشونت است. به جای مفاهیم منفی و تاثیرگذار، آرامش و مثبت اندیشی ایجاد می کند. به جای انتقام، از دلجویی و نیکی و به جای دشمنی از دوستی حرف می زند.
متاسفانه از سالها به این سو، ادبیات مروج این کشور، مبتنی بر خشونت، انتقام، جنگ و خونریزی بوده است. این طرز نگاه، در دوردست ها و اطراف افغانستان بیشتر حاکم است. آنهایی که از افکار سنتی تر و افراطی تری برخوردارند، به این ادبیات بیشتر تعلق دارند. میزان خشونت های خانوادگی و اجتماعی هم در این مناطق، گسترده تر و شدید تر است.
رسانه ها در تغییر این ادبیات نقش بسزایی دارد، چیزی که به آن کمتر توجه شده است. استفاده از تسامح، به جای خشونت می تواند گره گشا باشد. مطبوعات می تواند در برنامه های شان از زبان صلح به پیمانه ی بیشتر کار گیرد.
رسانه ها با ایجاد ادبیات صلح، به جای سخن جنگ، آینده ی درخشانی برای نسل جدید افغانستان به ارمغان می آورد. اگر به این مهم توجه نشود، نسل آینده ی ما نیز، نسل خشن، بی رحم و ماجراجو تربیه خواهند شد. تنها راه نجات از این بحران بالقوه هم، نهادینه کردن فرهنگ تسامح از طریق رسانه ها و نهادهای دیگر است.
توازن در انتشار موضوعات صلح و جنگ، نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است. با این که جنگ، انتحار و کشتار از منظر روزنامه نگاری، از خبرهای پر مخاطب به شمار می رود؛ اما در کنار آن، از فرهنگ و هنر، ساخت و ساز، اندیشه و پیشرفت نیز باید یاد کرد. متاسفانه محتویات برخی رسانه ها در کشور، از این توازن برخوردار نیستند. در عده ای از رسانه های کشور، فقط خبرهای از خشونت، جنگ، ویرانی و... به نشر سپرده می شود؛ در حالی که خبرهای از موفقیت های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی نه تنها در صدر برنامه وجود ندارد؛ حتی کمتر به آن پرداخته می شوند.
این موضوع به بی ثباتی کشور و روند تاکتیک های رسانه های بیگانه در کشورهای جهان سوم و عقب مانده نیز بر می گردد. نشان دادن آمار بلندی از بی بندوباری، خشونت، تجاوز و جرایم انسانی، در کنار مغشوش ساختن افکار عمومی، به نفع کشورهای سرمایه داری نیز است. هم سطح نگرانی ها و ناامیدی ها میان مردم بیشتر می شود و هم زمینه فعالیت های گوناگون آنان فراهم.
اطلاع دهی از رویدادهای سیاسی، امنیتی و اجتماعی، از مهم ترین نیازهای جامعه می باشد؛ اما میزان و گستردگی نشر اطلاعات و شیوه بازسازی آن، موضوعی است کهباید دقیق به آن دید.حتی اگر نفس پیشرفت و توسعه در کشور وجود نداشته باشد، توجه پیش زمینه ها، علل و ارایه راه حل می تواند در این عرصه مفید باشد.
تکرار واژه های منفی و یا دارای بار منفی، نیز در روند ایجاد خشونت نقش داشته و دارد. این شیوه می تواند در فرایند صلح پروری کشور، تاثیر منفی بگذارد.در شماری از گزارش ها، خبرها و تحلیل های برخی رسانه های جمعی، اصطلاحات و واژه های با بار منفی از ده – دوازده سال به این سو استفاده می شود. شماری از خبرنگاران، به طور خودآگاه یا ناخودآگاه در این راه عادت کرده اند. در حالی که استفاده از آن، جز در مورد های خاص، الزامی نیست. نویسندگان رسانه یی می توانند از نوشتن آن صرف نظر و یا از اصطلاحات بی طرفانه استفاده کنند.
گاهی بی دقتی در نشر گزارش های رسانه یی نیز سطح تاثیرپذیری و نگرانی مردم را افزایش می دهد. استفاده از تخمین در آمار کشته و زخمی از رویدادها، یکی از نمونه ها به شمار می رود. برخی از مطبوعات کشور، به جای ارائه تعداد دقیق کشته و زخمی ها، آمار کلی را جمع می بندند و به خورد افکار عمومی می دهند. این نوع گزارش دهی، جفا به حق مخاطب و به نحوی خشونت گرایی نیز هست.
با این همه، برای ایجاد بسترهای مناسب صلح پروری، به روزنامه نگاران با سواد، صلح پرور و غیر متحجر نیاز داریم. کسانی که در این عرصه از قلم بلند برخوردار باشند و توانایی ترویج و سازماندهی افکار عمومی را داشته باشند. با ادبیات صلح آشنا باشند و از پیامد فعالیت شان آگاه. با نیروی قوی و با فکر بیدار در عرصه ثبات کشور قلم بردارند. در نشر تحلیل و فرآورده های خبری شان، از توازن کار گیرند. هم به پیشرفت ها توجه نشان دهند و از هم پسرفت ها حرف بزنند. هم دلایل ناامنی ها و تاثیرات آن به بررسی گیرند و هم راه حال معقول را از راه های گوناگون معرفی کنند.
ایجاد گفتمان های عمیق، با حضور کارشناسان آگاه، در عرصه ی صلح پروری، یکی از نیازهای عمده ی رسانه ها و مردم کشور است. نظارت مطبوعات از روند مذاکره با مخالفان سیاسی، در روند تامین صلح سراسری، از مسئولیت های ملی روزنامه نگاران به شمار می رود.
مطبوعات افغانستان با استفاده از ادبیات صلح آمیز، می توانند سطح خشونت و منفی گرایی از میان جامعه را بردارند و با نظارت از برنامه های سیاسی و مذاکرات با مخالفان مسلح، در عرصه ی پرورش صلح در کشور نقش بزرگی ایفا کنند.
سیدعبدالبصیر مصباح؛ استاد روزنامه نگاری دانشگاه بغلان
ارسالی به خبرگزاری جمهور