گفتگوهای صلح افغانستان در سال 2019 چه روندی را طی کرد؟

افغانستان در سال 2019 میلادی اوج تلاش‌ها برای دست‌یابی به یک راه حل سیاسی و ختم جنگ را شاهد بود؛ اما این تلاش‌ها با ختم این سال نتایج ملموسی در قبال نداشته‌اند.

به گزارش خبرگزاری جمهور؛ تلاش‌های پراکنده صلح در سه محور مختلف به ابتکار دولت افغانستان، امریکا و سیاسیون سال‌های پیش آغاز شد ولی در سال 2019 اوج گرفت؛ اما هیچ یکی از محورهای صلح تا کنون به یافتن یک راه حل سیاسی و شکستن بن بست جنگ قادر نشده‌اند، و ابهامات جدی بیش از پیش بر این پروسه سایه افگنده است.

در حال حاضر بحث کاهش خشونت و یا برقراری آتش‌بس هرچند موقت که نتیجه‌ای ابتدایی پروسه‌های صلح تلقی می‌شود، روی میز طرف‌های گفتگو کننده قرار دارد؛ اما طالبان، آتش‌بس را به امضای توافقنامه صلح با امریکا که زمینه‌ساز خروج نیروهای خارجی و اجرایی شدن مهمترین خواست این گروه خواهد بود، مشروط کرده‌اند.

در مقابل حکومت افغانستان نیز این روزها باوجود آنکه گفتگو با این نهاد چندین بار از سوی گروه طالبان رد شده است، برای کاهش خشونت واعلام یک آتش‌بس موقت از سوی طالبان انتظار می‌کشد و حکومت اخیراً آغاز گفتگوهای مستقیم خود با طالبان را نیز به کاهش خشونت مشروط کرده است؛ این درحالی است که در نخستین مرحله تلاش‌های حکومت به رهبری محمد اشرف غنی در راستای صلح، این نهاد آغاز گفتگوهای بی‌قید و شرط را پیشنهاد کرده بود.

گفتگوهای صلح امریکا با طالبان

  اولین دور تلاش‌های صلح امریکا در افغانستان پس از به قدرت رسیدن  دونالد ترمپ سیاست مدار جمهوری خواه امریکایی به کما بیش 14 ماه پیش برمی‌گردد، نیمه ماه سپتمبر سال 2018 آقای ترمپ، زلمی خلیزاد دیپلمات افغانی الاصل امریکایی که سوابق فعالیت در کش و قوس جنگ‌ها در خاورمیانه را در کارنامه داشت، به حیث نماینده خاص کشورش در امور صلح افغانستان گماشت؛ خلیلزاد بلافاصله سلسله سفرها و گفتگوهای معطوف به صلحش در افغانستان را با طرف‌های داخلی و خارجی جنگ این کشورآغاز کرده و در 12 اکتبر 2018 با هیات سیاسی طالبان در قطر وارد گفتگوهای رسمی شد؛ این گفتگوها در 9 دور متوالی 11 ماه به طول انجامید.

در این 9 دورگفتگوهای پر فراز و فرود که هرازگاهی با توقف چند روزه و بن‌بست‌های موقتی روبرو شد، دو طرف پیش نویس توافقنامه‌ای را نهایی کردند که بر اساس آن می‌بایست جنگ‌جویان طالب روابط خود با شبکه‌های تروریستی را قطع کنند و نیروهای خارجی نیز  درعرض دو سال افغانستان را ترک بگویند.

پیش‌نویس توافقنامه صلح امریکا و طالبان که همزمان محصول تلاش‌های 11 ماهه دو طرف به شمار می‌آمد و قرار بود در آستانه 100سالگی استقلال افغانستان بین روئسای جمهور امریکا و افغانستان و رهبری گروه طالبان در امریکا به امضا برسد، در آخرین مراحل از سوی دونالد ترامپ رییس جمهور امریکا لغو و گفتگوها نیز متوقف شد.

در خلال سه ماه پس از توقف این گفتگوها که دولت افغانستان سرگرم آمادگی برای برگزاری انتخابات ریاست جمهوری بود، دیدارهای غیر رسمی بین نماینده خاص امریکا و هیات طالبان صورت گرفت؛ در این دیدارها که بحث روی آزادی دو استاد دانشگاه امریکای در بدل چند زندانی طالبان متمرکز بود؛ دو طرف در این خلال روی مهمترین مورد از تبادله زندانیان امریکا و طالبان توافق کردند، بر اساس این توافق که قناعت دولت افغانستان نیز در آن حاصل شده بود؛ انس حقانی و دوتن از نزدیکان رهبری طالبان که چهره‌های کلیدی این گروه محسوب می‌شدند، با دو استاد دانشگاه امریکایی که از سه سال به این سو در چنگ طالبان بودند، مبادله شدند.

  پس از این تبادله موافقانه زندانیان، دور تازه گفتگوهای امریکا با طالبان در قطر آغاز شد؛ هم اکنون امریکا و طالبان پس از آغاز مرحله جدید گفتگوها که کمابیش 20 روز به طول انجامید، برای کاهش خشونت و احیاناً اجرای یک آتش‌بس موقت که زمینه ساز امضای توافقنامه صلح امریکا و طالبان خواهد بود رایزنی می‌کنند.

تلاش‌های حکومت برای صلح

  تلاش‌های حکومت افغانستان پس از شکل گیری حکومت وحدت ملی برای یافتن یک راه حل سیاسی برای ختم جنگ به دو سال پیش برمی‌گردد، رییس جمهور غنی در دومین اجلاس پروسه کابل که در اواخر سال 1396 خورشیدی دایر شد با ارائه یک طرح جامع صلح مذاکرات بی‌قید و شرط را با گروه طالبان پیشنهاد کرد.

نزدیک به سه ماه بعد این نهاد در یک اقدام بی‌سابقه در روزهای عید قربان آتش‌بس اعلام کرد که برای سه روز جنگ جویان طالبان نیز به آن تن دادند.

حکومت توقع داشت که طرح صلحش با استقبال طرف‌های صلح روبرو خواهد شد؛ اما این طرف‌ها نه تنها که از این طرح استقبال نکردند بلکه تلاش کردند در گفتگوهای بعدی معطوف به صلح که در محور امریکا و بعداً سیاسیون مخالف حکومت صورت گرفت این نهاد را به حاشیه برانند.

در جریان سال 2019 میلادی حکومت تلاش‌های گسترده به خرج داد تا از حاشیه مسائل صلح به متن گفتگوها راه پیدا کند، اما طالبان علی‌رغم گفتگو با امریکا و سیاسیون، پیوسته دیدار و گفتگو با حکومت را رد کردند، باری در دیدار هیئت صلح امریکا با نمایندگان طالبان در شهر ابوظبی مرکز امارات که در جریان همین سال صورت گرفت، هیات اعزامی حکومت موفق به دیدار هیات طالبان نشد و این نهاد بیشتر از پیش در حاشیه مسائل صلح  قرار گرفت.

 حکومت در خلال 9 دورگفتگوهای صلح امریکا و طالبان در قطر، به صورت اعلانی از این گفتگوها حمایت کرد؛ اما عملا با آن به مخالفت برخواست، مشاور امنیت ملی رییس جمهور، نماینده خاص امریکا در امور صلح افغانستان را به دنبال کردن آجندای شخصی در گفتگوهای صلح متهم کرد.

در این جریان حکومت از آنچه مشخص شدن چهارچوب صلح از سوی مردم می‌خواند، جرگه مشورتی صلح دایر کرد و پس از آن به برگزاری انتخابات به جای امضای زود هنگام توافق‌نامه صلح امریکا و طالبان پافشاری کرد، به باور حکومت گفتگوهای صلح امریکا و طالبان بدون حضور حکومت اگر به نتیجه می‌رسید، زمینه ساز پایان جنگ نه بلکه آغاز دور جدید از درگیری در کشور تلقی می‌شد، از این رو شاخه ارگِ حکومت عملا تلاش‌های جدی به خرج داد تا دو محور جداگانه گفتگوها که بین امریکا و طالبان از یک سو و بین سیاسیون و طالبان از سوی دیگر جریان داشت را بی‌نتیجه و یا دستکم بدنام کرد.

دیدار سیاسیون با طالبان

سیاسیون متشکل از چهره‌های با نفوذ سیاسی و قومی و اعضای پیشین حکومت، تلاش‌های جداگانه صلح را در جریان سال 2019 میلادی سازماندهی کردند.

این سیاسیون در چهار دور جداگانه با نمایندگان سیاسی گروه طالبان در دفتر قطر، در مسکو، دوحه و اسلام‌آباد دیدار و گفتگو کردند، سه دور این گفتگوها در سایه مخالفت‌های شدید حکومت صورت گرفت.

در دور اول این گفتگوها که 5 فبروری 2019 در مسکو صورت گرفت، سیاسیون و طالبان به بیان دیدگاه‌های همدیگر و امضای یک اعلامیه که بیشتر دیدگاه طالبان را بازتاب می‌داد بسنده کردند، در این دیدار طالبان توافق کردند که به ایجاد یک حکومت فراگیر که همه اقوام و گروه‌ها را دربر گیرد در افغانستان البته پس ازخروج نیروهای خارجی تن در دهند.

دومین دور گفتگوهای سیاسیون با طالبان نیز در سایه مخالفت حکومت در 27 می 2019 در مسکو برگزار شد، در این دیدار سیاسیون تلاش کردند طالبان را به کاهش خشونت قناعت دهند؛ اما قادر نشدند.

دور سوم گفتگوهای بین الافغانی که این بار نمایندگانی از جامعه مدنی و زنان نیز در آن حضور داشتند در 7 جولای در دوحه به راه افتاد، در این نشست که حکومت از میزان مخالفت خود نسبت به برگزاری آن کاسته بود، طالبان وعده سپردند که برای کاهش تلفات غیر نظامیان تلاش کنند.

چهارمین دور این گفتگوها در اسلام آباد بدون دست یابی به نتایج مشخص پایان یافت و قرار بود پنجمین دور گفتگوهای بین افغانی در شهر بیجینگ پایتخت جمهوری خلق چین برگزار شود؛ اما از آنچه عدم توافق روی هیات اعزامی حکومت خوانده شد، این نشست برگزار نشد.

تلاش‌های مجزای صلح در محور‌های مختلف، پراکندگی این تلاش‌ها دستکم بین حکومت و سیاسیون و مهم‌تر از این بین دو جناح دخیل در حکومت را نشان می‌دهد، در یک سال گذشته  مواضع طرف‌های یاد شده باوجود تلاش‌های حکومت نزدیک نشد با وجود این عده‌ای از سیاسیون در محوریت حامد کرزی که خود را در انتخابات ریاست جمهوری بی‌طرف اعلام کردند تلاش تازه برای نزدیک کردن موضع حکومت و سیاسیون را در روند صلح روی دست گرفتند، این تلاش ها نیز تاکنون به نزدیک شدن موضع حکومت و سیاسیون منجر نشده است.

عبدالجلیل سروش- خبرگزاری جمهور