میراث زندهٔ «اتفاق اسلام»؛ ۱۰۵ سال روزنامه‌نگاری در هرات

در ۱ سنبلهٔ ۱۲۹۹ خورشیدی (۲۳ اگوست ۱۹۲۰)، نخستین شمارهٔ «اتفاق اسلام» در هرات منتشر شد؛ نشریه‌ای که از یک هفته‌نامهٔ چاپ‌سنگی به روزنامهٔ دولتیِ غرب افغانستان بدل شد و فراز و فرود سیاست و رسانه را در یک قرن گذشته به چشم دید.
 
آغاز کار و چهره‌های نخستین
طبق اسناد مطبوعاتی، عبدالله قانع هروی نخستین مدیرمسئول «اتفاق اسلام» بود. اندکی بعد (۶ جدی ۱۲۹۹)، میرزا عبدالکریم احراری به مدیریت رسید و در ۲۲ عقرب ۱۳۰۰ قانع دوباره به صندلی مدیریت بازگشت. این جابه‌جایی‌های سریع، نشانهٔ تولد رسانه‌ای تازه در شهری بود که شبکهٔ اداری و فرهنگی فعالی داشت.
 
ورود دولتِ محلی و تغییر نام
در ۱۳۰۱ خورشیدی، ادارهٔ روزنامه به معارف هرات (اداره کل فرهنگ استان) سپرده شد و علامه صلاح‌الدین سلجوقی—به‌عنوان مدیر معارف—ادارهٔ «اتفاق اسلام» را نیز بر عهده گرفت. سال بعد، از شمارهٔ ۱۳ سال چهارم (۲۵ جدی ۱۳۰۲)، سلجوقی نام روزنامه را به «فریاد» تغییر داد؛ تغییری که خود بازتابی از فضای پرالتهاب آن دوره بود. در «انقلاب» ۱۳۰۸ خورشیدی، انتشار برای حدود یک‌ونیم ماه متوقف شد و سپس غلام‌سرور جویا مدیریت را به‌عهده گرفت و نام تاریخی «اتفاق اسلام» دوباره بر پیشانی نشریه نشست.
 
از هفته‌نامه تا روزنامهٔ روزانه
در ۱۳۲۲ خورشیدی، محمدهاشم میوندوال—که بعدها نخست‌وزیر افغانستان شد—به مدیریت «اتفاق اسلام» گماشته شد و همین دوره بود که نشریه از قالب هفتگی/دو بار در هفته به روزنامهٔ روزانه ارتقا یافت. میوندوال در کارنامهٔ مطبوعاتی‌اش مدیریت چند نشریهٔ دولتی را دارد و نقش او در «اتفاق اسلام» نقطهٔ عطفی برای تبدیل این نشریه به یک رسانهٔ پرتیراژِ دولتی بود.
 
محتوا و مأموریت
«اتفاق اسلام» در دهه‌های نخست، ترکیبی از اخبار داخلی و خارجی، نظام‌نامه‌ها و معاهدات، مقالات سیاسی و فرهنگی و آگهی‌های دولتی منتشر می‌کرد و بخشی از مطالب را از مطبوعات داخل و خارج اقتباس می‌نمود. رویکرد اعلامی روزنامه—طبق شواهد چاپیِ همان سال اول—بر محور وحدت ملی، همگرایی مشرق‌زمین و همبستگی اسلامی قرار داشت؛ تصویری از دولتی که می‌کوشید رسانهٔ ایالتی هرات را به زبان رسمیِ غرب کشور بدل کند.
 
دهه‌های پرتنش روزنامه اتفاق اسلام
در طول بیش از یک قرن، روزنامه «اتفاق اسلام» تاب‌آوری نادر در میان مطبوعات افغانستان از خود نشان داده است. حتی در دوران طالبان، این نشریه تعطیل نشد؛ طالبان در سال ۱۳۷۵ هـ.خ. امکاناتی فراهم کردند تا «اتفاق اسلام» برای نخستین‌بار با ماشین‌های کمپیوتری تایپ و منتشر شود. اما پس از سقوط این دوره و در سال ۱۳۹۱ خورشیدی، کاهش شدید بودجه و نیروی انسانی باعث شد که این رسانه که یکی از قدیمی‌ترین روزنامه‌های محلی بود برای مدتی از انتشار بازماند؛ تیراژ از دو هزار نسخه به هزار نسخه کاهش یافت و کارمندان از ۱۳ نفر به ۶ نفر تقلیل پیدا کردند. پس از بازگشت طالبان در سال‌های اخیر، «اتفاق اسلام» باز هم به چاپ ادامه می‌دهد، اما به عنوان یک روزنامهٔ دولتی که ارگان ریاست اطلاعات و فرهنگ طالبان در هرات با تیراژی محدود (روزانه حدود ۳۰۰–۴۰۰ نسخه سیاه‌وسفید) و بدون عکس‌های زنده‌جان (با وجود سابقهٔ درج تصاویر در گذشته) منتشر می‌شود.
 
امروز؛ میراثی زنده اما نحیف
در سال‌های صدسالگی به بعد، از «اتفاق اسلام» همچنان به‌عنوان روزنامهٔ دولتی هرات یاد می‌شود؛ رسانه‌ای که با تیراژ محدود اما استمرار نمادین، در مراسم‌های سالگردش مورد تجلیل قرار می‌گیرد و نقش آرشیوی مهمی در ثبت تاریخ محلی دارد. گزارش‌های محلی از برگزاری سالگردهای ۱۰۲ تا ۱۰۴ سالگی و تداوم انتشار کم‌رمق خبر داده‌اند.

خبرگزاری جمهور - ولایت هرات