طالبان، صلح و بحران در کانون رهبری

بر بنیاد گزارش ها به دنبال بروز اختلاف میان رهبران گروه طالبان و پس از آن‌که شماری از رهبران ارشد این گروه به ویروس کرونا مبتلا شدند، ملا یعقوب؛ فرزند ملا عمر به عنوان رهبر موقت این گروه منصوب شده است.
 
رحمت‌الله نبیل؛ رییس پیشین امنیت ملی در تویتتر خود نوشته است: «ملا یعقوب فرزند ملا عمر به رهبری گروه طالبان دست یافته و هم اکنون رهبری آن را بر عهده دارد. رهبری طالبان به دلیل اختلافات نوظهور در وضعیت بی‌ثباتی قرار دارد. چند تن از رهبران این گروه آلوده به ویروس کرونا هستند. برخی از اعضای دفتر سیاسی در دوحه حذف شدند و به پاکستان بازگردانده می‌شوند.»
 
نبیل گفته است: «آی.اس.آی می‌خواهد با پشتوانه و تقویت نقش شبکه حقانی، دوباره کنترول خود را بر این گروه تثبیت کند. طبق منابع معتبر در دفتر سیاسی طالبان تغییراتی ایجاد خواهد شد.»
 
بیماری ملا هبت‌الله آخندزاده و حقانی به طور غیر مستقیم در را به روی ملا یعقوب باز می‌کند تا جاه‌طلبی‌های خود را برای رهبری طالبان به ثمر برساند.
 
اگرچه طالبان پیش از این، رسما ادعاهای مشابه از سوی نشریه امریکایی فارین پالیسی را رد کرده اند؛ اما تعدد منابع مدعی وقوع این رویدادها نشانگر آن است که در پشت صحنه، اتفاق هایی جریان دارد.
 
در قدم نخست، موضوع صلح طالبان با امریکا بدون تردید، بخشی از اعضای ارشد شورای رهبری آن گروه را نگران و ناراضی کرده است؛ زیرا برای گروهی که در جنگ متولد شده و برای جنگیدن ساخته شده، صلح به آسانی قابل هضم نیست و دست کم برای آن گروه از رهبران و فرماندهانی که جز «جهاد» هیچ مأموریتی برای خود نمی شناسند، صلح با طرف متخاصم، واکنش برانگیز می شود. این امر به ویژه اگر موضوع صلح با امریکا در میان باشد، چندین بار بیشتر از صلح با دیگر جوانب درگیر با طالبان در داخل افغانستان، برای عناصر و رهبران جنگ افروز آن گروه، غیر قابل تحمل می شود.
 
از سوی دیگر، گروه طالبان پس از افشای خبر مرگ ملا عمر نیز دچار انشعاب های بی سابقه ای شد؛ انشعاب هایی که نشان داد رهبران طالبان، در فقدان یک چهره کاریزماتیک و اصول ایدئولوژيک وحدت بخش، به سادگی وارد جنگ قدرت می شوند و در برابر یکدیگر موضع می گیرند؛ درست همان تجربه ای که پس از پیروزی انقلاب افغانستان، جنبش های جهادی را در برابر همدیگر قرار داد و متلاشی کرد.
 
افزون بر این، طالبان پس از امضای توافقنامه صلح با امریکا در برابر یک تصمیم دشوار دیگر قرار گرفته اند و آن ادامه یا قطع جنگ و کشتار و خونریزی علیه مردم و دولت افغانستان است؛ طرفی که بر اساس ادبیات طالبان نه «اشغالگر» محسوب می شود و نه «کافر و ملحد» و مهدورالدم است. بنابراین، شاید گروهی از مهره های کلیدی طالبان، مشروعیت راهبرد جنگی آن را زیر سؤال برده باشند که چگونه ممکن است که با امریکا صلح کنیم؛ ولی در برابر دولت افغانستان که افغان و مسلمان است به جنگ ادامه دهیم؟ این راهبرد البته از سوی پاکستان بر طالبان، تحمیل شده است؛ اما پاکستان هم ظاهرا در فراهم کردن یک مشروعیت شبه مقدس مذهبی برای این راهبرد، ناتوان بوده است.
 
مساله دیگر، شرایط پساصلح است. این شرایط به دو دلیل، رهبران طالبان را به جان هم می اندازد؛ یکی امتیازاتی است که قرار است به دست آورند، و دوم تلاش پاکستان برای یکدست سازی کانون رهبری طالبان با جایگزین کردن مهره های مطیع و گوش به فرمانی که به طور کامل، در اختیار آی اس آی و مجری بی چون و چرای دستورات آن باشند.
 
در درون کانون رهبری طالبان به ویژه اگر ابتلای رهبران تراز اول و پرنفوذ آن مانند ملا هبت الله و حقانی به ویروس کرونا درست باشد، عناصر جوان تر و جاه طلب تری مانند ملا یعقوب سعی می کنند تا پیش از آنکه زمینه برای بازگشت کامل طالبان به قدرت فراهم شود، جایگاه های بلندتری را احراز کنند تا در آینده بتوانند سکان رهبری دولت جدید را اشغال کنند.
 
در همین حال، آی اس آی هم در تلاش است تا با اعمال آرایش مورد نظر خود در کانون رهبری طالبان، زمینه های مقدماتی تشکیل یک رژيم دست نشانده اسلام آباد در کابل را مساعد سازد.
 
با این حساب، وضعیت بحرانی جاری در کانون رهبری طالبان، عوامل درون‌سازمانی و برون‌سازمانی گوناگونی دارد؛ اما این وضعیت، در شرایط کنونی هرگز به سود طالبان نیست؛ زیرا اعتماد امریکا به عنوان طرف دیگر توافق صلح را نسبت به آن گروه تضعیف می کند و از جانب دیگر، طالبان را در مذاکرات بین الافغانی در موضع ضعیف تری قرار خواهد داد؛ زیرا دولت با استفاده از بحران و آشفتگی و اختلاف در کانون رهبری طالبان، موضع خود در زمینه صلح را منسجم و مستحکم خواهد کرد.
 
عبدالمتین فرهمند - جمهور