اشکال تازه نبرد نیابتی پاکستان و هند در زمین افغانستان

اس جی شانکر؛ وزیر خارجه هند، روز یکشنبه ۲۸ قوس به وزرای خارجه کشورهای آسیای مرکزی در دهلی گفت که "نگرانی‌ها و اهداف" آنها در افغانستان "مشابه" است و "یک دولت واقعاً فراگیر و نماینده، مبارزه با تروریزم و قاچاق مواد مخدر، تضمین‌کمک های بشردوستانه بدون مانع" و حفظ حقوق زنان، کودکان و اقلیت‌ها در آن کشور دغدغه های اصلی شان است.
 
همان روز پاکستان نیز میزبان جلسه وزیران خارجه ۵۷ کشور عضو و ناظران سازمان همکاری اسلامی و نمایندگان چند سازمان و کشور دیگر درباره افغانستان بود.
 
نکته قابل تأمل این بود که پنج کشور آسیای مرکزی نیز اعضای گروه OIC هستند؛ اما وزرای امور خارجه شان از نشست اسلام‌آباد برای شرکت در گفتگوهای دهلی، صرف نظر کردند.
 
آقای شانکر به وزرای خارجه کشورهای آسیای میانه گفته «ما به عنوان همسایگان افغانستان، از تحولات در‌ آن کشور بسیار نگران هستیم».
 
هند و پاکستان، دشمنان سنتی و دیرینه همدیگر محسوب می شوند و افغانستان به عنوان سرزمین بحران، همواره یکی از عرصه های جنگ نیابتی دو قدرت اتمی در جنوب آسیا محسوب می‌شده است.
 
علیرغم آنکه رهبران پاکستان اعتقاد دارند که قدرت گیری بلامنازع طالبان در افغانستان، نقش توسعه طلبانه هند در معادلات استراتژیک آن کشور را به طور کامل از میان خواهد برد و در عوض موجب قدرت گیری پاکستان و نقش محوری آن در معادلات سیاسی و امنیتی منطقه شد؛ اما بسیاری از کارشناسان معتقد اند که هند در برابر تحولات اخیر در افغانستان، منفعل و کنش پذیر نیست و همزمان با اقدامات پاکستان برای جلب حمایت بین‌المللی از طالبان، تلاش‌های خود را برای تاثیرگذاری بر این اقدامات و ایجاد یک جبهه منطقه‌ای و جهانی جدید علیه اشغال افغانستان توسط پاکستان راه اندازی کرده است.
 
در همین راستا برگزاری گفتگوهای هند و آسیای مرکزی که درست همزمان با میزبانی اسلام‌آباد از نشست فوق العاده سازمان همکاری اسلامی و نمایندگان چندین سازمان و کشور جهان برنامه ریزی شد، پیامی مشخص درباره آمادگی هند برای ادامه نبرد نیابتی با پاکستان در زمین افغانستان داشت.
 
همانگونه که در بالا نیز اشاره شد نکته قابل تامل و توجه نشست دهلی‌ نو که البته زیر سایه سنگین حضور ده‌ها وزیر امور خارجه و نمایندگان ویژه کشورهای اسلامی، قدرت های بین المللی و سازمان های جهانی در اسلام آباد قرار گرفت و کمتر مورد توجه رسانه ها واقع شد، عدم شرکت وزرای امور خارجه کشورهای آسیای مرکزی در نشست اسلام‌آباد و حضور آنها در نشست دهلی نو بود. این در حالی است که کشورهای آسیای میانه نیز عضویت سازمان همکاری اسلامی را دارند و علی القاعده باید در نشست فوق العاده این سازمان در اسلام آباد شرکت می‌کردند.
 
این نشان می دهد که نشست دهلی ‌نو به طور عمدی و آگاهانه از سوی رهبری دستگاه دیپلماسی هند به منظور تاثیرگذاری بر نشست اسلام آباد طراحی شده بود و هدف از آن، انتقال این پیام صریح و هشدارآمیز به طرف‌های شرکت کننده در نشست پاکستان بود که شناسایی رسمی حکومت طالبان و کمک به استقرار و استحکام آن، پیامدهای جدی، سنگین و زیانبار برای همه کشورهای همسایه، منطقه و جهان خواهد داشت.
 
به این ترتیب، علیرغم آنکه پاکستان ظاهراً در جنگ مستقیم با موانع موجود در مسیر اشغال و سیطره اش بر سرنوشت افغانستان در پی تسلط طالبان به دستاوردهای چشمگیر رسیده؛ اما نبرد نیابتی هند با آن کشور همچنان در زمین افغانستان ادامه دارد و اشکال تازه این نبرد را می‌توان در چارچوب برگزاری نشست های مختلف و تلاش فراوان دوطرف به هدف تاثیرگذاری بر مواضع و دیدگاه های جامعه جهانی در قبال طالبان و حکومت جدید آن گروه در افغانستان مشاهده کرد.
 
البته هند راه‌های دیگری را نیز امتحان می‌کند از جمله تعامل مستقیم با طالبان به منظور کاهش نقش انحصاری و غیرقابل جایگزین پاکستان در معادلات افغانستان. در همین راستا در ماه‌های گذشته خبرهایی درباره مذاکرات مستقیم هند با مقامات طالبان به منظور از سرگیری روابط دیپلماتیک و مسائل دیگر منتشر شده بود.
 
افزون بر این، دولت هند همچنان یکی از بزرگترین کمک کنندگان به مردم افغانستان در زمینه مواجهه با بحران انسانی فراگیری است که سراسر کشور را در پی تسلط طالبان فراگرفته است. این در حالی است که پاکستان عملاً هیچ نقش قابل اعتنایی در این زمینه ندارد و حتی گفته می‌شود که در تامین مصارف و هزینه‌های دولت طالبان نیز درمانده است.
 
کارشناسان می‌گویند که یکی از اهداف مهم دهلی نو در نقش آفرینی سازنده و محوری در حوزه کمک به مردم افغانستان، استفاده از این رویکرد به منظور پیشبرد جنگ نیابتی خود علیه اسلام آباد است. در حالی که اقتصاد پاکستان توان تامین مالی طالبان را ندارد و از جانب دیگر، فقر فراگیر و گرسنگی حاد جان میلیون ها نفر از مردم کشور را تهدید می‌کند، مقام های پاکستانی به طور روزافزون نگران سرنوشت دولت طالبان هستند.
 
اخیراً عمران خان؛ نخست وزیر پاکستان در سخنرانی‌اش در نشست فوق العاده وزرای امور خارجه کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی در اسلام آباد رسما اعلام کرد که دولتی که نتواند معاش کارمندانش را بپردازد با خطر فروپاشی روبرو می‌شود و فروپاشی دولت طالبان خطرات و پیامدهای جدی برای همه کشورهای جهان خواهد داشت.
 
در چنین شرایطی دولت هند از آمادگی و عزم راسخ خود برای ادامه کمک های انسانی به مردم افغانستان خبر داده است و این علیرغم مانع تراشی های بزرگ پاکستان در مسیر انتقال کمک های هند به افغانستان صورت می گیرد؛ زیرا پاکستان نمی‌خواهد هند همچنان محبوبیت فراگیر خود در نزد مردم افغانستان را با ارائه بسته‌های کمکی تازه حفظ کند و گسترش بخشد و در مقابل خشم و نفرت و انزجار مردم افغانستان از پاکستان به دلیل فاجعه انسانی و ناتوانی دولت مورد حمایت اسلام‌آباد در کابل از مواجهه و مهار مسئولانه این فاجعه افزایش پیدا کند.
 
به این ترتیب، دیپلماسی ارائه کمک های انساندوستانه در کنار برگزاری نشست های سیاسی امنیتی و اقتصادی با موضوع افغانستان و نیز تعامل مستقیم با طالبادن، از اشکال تازه نبرد نیابتی هند و پاکستان در زمین افغانستان به حساب می آید و این به معنای آن است که دو قدرت اتمی همچنان به رویارویی خود بر سر افغانستان ادامه می دهند.
 
صرف نظر از اینکه پیامدها و هزینه های این رویارویی برای مردم افغانستان چه خواهد بود در حال حاضر پیام مهم آن این است که پاکستان به تنهایی قادر به سیطره هژمونیک و اشغال استراتژیک افغانستان نیست و قدرت هایی مانند هند هرگز اجازه تحقق این هدف را به سران اسلام آباد نخواهند داد.

محمدرضا امینی - جمهور