بازداشت و آزادی مخدوم عالم؛ شکاف قومی در درون طالبان

مخدوم عالم ربانی؛ یکی از فرماندهان ازبک‌تبار طالبان در فاریاب، که به اتهام «آدم‌ربایی» بازداشت شده‌بود از بند استخبارات طالبان رها شد. بازداشت او به موجی از اعتراضات طالبان ازبک‌تبار علیه طالبان پشتون در فاریاب منجر شد.
 
یکی از مقام‌های ارشد طالبان، امروز چهارشنبه ۲۴ حمل، تایید کرده که مخدوم عالم؛ فرمانده ازبک‌‌تبار طالبان که به تاریخ  ۲۲ جدی سال گذشته از شهر مزار شریف توسط نیروهای استخبارات طالبان بازداشت و به کابل منتقل شده‌بود، آزاد شده‌است.
 
بازداشت وی با اعتراضات گسترده‌ طالبان ازبک در فاریاب همراه بود.
 
صلاح‌الدین ایوبی؛ از مقام‌های ازبک‌تبار طالبان به بی‌بی‌سی گفته‌است که اتهام «آدم‌ربایی» علیه فرمانده عالم یک «توطئه» بوده‌است؛ اما توضیح نداده که این «توطئه» از سوی چه کسانی و به چه دلیلی علیه او انجام شده‌است.
 
اظهارات این فرمانده سرشناس ازبک تبار طالبان حکایت از آن دارد که در درون گروه طالبان، جنگ شدید قدرت در جریان است و در این میان، عنصر قومیت، نقشی تعیین کننده ایفا می کند.
 
پیش از این نیز در جریان اعتراضات در واکنش به بازداشت مخدوم عالم، اغلب معترضان معتقد بودند که او صرفا به دلیل قومیت ازبکی اش بازداشت شده و طالبان پشتون تبار، به دلیل نفرت شان از ازبک ها تلاش دارند تا قدرت آنها در تشکیلات طالبان به ویژه در ولایت های عمدتا ازبک نشین مانند فاریاب را محدود کنند.
 
البته این ادعا بعدا با رویدادهای مشابه دیگر هم تقویت شد. از جمله سرگذشت خود صلاح الدین ایوبی که خواستار گماشته شدن به عنوان والی در یکی از ولایت های ازبک نشین شمالی بوده؛ اما این خواسته بنا به هر دلیلی از سوی رهبران عمدتا پشتون تبار طالبان در کابل، اجابت نشده است.
 
ماجرای پرحاشیه و بحث برانگیز والی طالبان در تخار نیز یکی دیگر از نمونه ها در این زمینه است. او پس از ماه ها غیبت و حصر خانگی، در نهایت پس از تلاشی خانه اش توسط نیروهای طالبان و مصادره تسلیحات و تجهیزات نظامی اش از ولایت تخار برکنار و برای احراز یک سمت نمادین به کابل فراخوانده شد.
 
اگرچه این اقدام برخلاف بازداشت مخدوم عالم، از سوی طالبان ازبک تبار، واکنش برانگیز نشد؛ اما منابع متعددی تایید کردند که انگیزه خانه نشینی و سپس عزل والی پیشین تخار از سوی رهبران پشتون طالبان، تعلق قومی او بوده است.
 
در تازه ترین مورد نیز نیمه شب سه شنبه ۲۳ حمل، مولوی زاهد؛ مدیر ترافیک طالبان در جوزجان با افراد فرمانده امنیه طالبان، در قسمت حدبخشی روستای سه‌شنبه در شبرغان  درگیر شدند.
 
گزارش ها حاکی است که یک نفر از افراد تحت امر مولوی زاهد در این درگیری کشته شده و سه نفر دیگر زخم برداشتند. پس از آن، خود مولوی زاهد بازداشت و زندانی شد.
 
مولوی زاهد از قوم پشتون است و فرمانده امنیه طالبان در جوزجان از قوم ازبک می باشد.
آنچه گفته شد تنها بخش هایی از جنگ قدرتی است که در درون گروه طالبان میان جریان های قومی مختلف در جریان است. این در حالی است که پیش از این، گزارش هایی نیز درباره درگیری و تقابل دو قبیله قدرتمند پشتون یعنی درانی ها و غلجایی ها در سطح رهبری طالبان، منتشر شده بود.
 
اخیرا رهبران دولت طالبان به مدت چند روز به قندهار؛ پایتخت قومی آن گروه رفتند تا با ملا هبت الله آخوندزاده؛ رهبر مذهبی طالبان دیدار و گفتگو کنند. در پایان این سلسله نشست ها که زیر تدابیر شدید امنیتی برگزار شد، چیزی به بیرون درز نکرد؛ اما گفته شد که یکی از عمده ترین مسایل، اختلاف های داخلی میان سران قبایل پشتون در درون تشکیلات طالبان بوده که یکی از سوی ملا برادر و تیم او رهبری می شود و سرپرستی جناح مقابل را حقانی ها بر عهده دارند.
 
پس از نشست های قندهار، نقش ملا برادر در دولت طالبان به طور ملموسی پررنگ شد و او که پیش از این، غالبا حاشیه نشین بود، با راه اندازی سفرهای متعدد به ولایت های مهم و نیز شرکت و سرپرستی در دیدارها و نشست های کلیدی کابینه، از حاشیه به متن آمد.
 
بر این اساس، به نظر می رسد که شکاف قومی در درون تشکیلات طالبان، مساله ای جدی است و اگرچه به دلیل فقدان شفافیت و عدم دسترسی رسانه ها و مردم به لایه های زیرین مدیریت و رهبری دولت طالبان، اطلاعات زیادی در این زمینه وجود ندارد؛ اما بازداشت و رهایی مخدوم عالم و ادعای صلاح الدین ایوبی مبنی بر اینکه این رویداد، در نتیجه یک توطئه رقم خورده، این برداشت را تایید و تقویت می کند.
 
عبدالمتین فرهمند - جمهور