نه تجزیه، نه تقابل؛ برنامه روسیه برای طالبان چیست؟

ضمیر کابلوف؛ نماینده ویژه رییس جمهور روسیه برای افغانستان در اظهاراتی تازه گفته‌است که هرگونه تجزیه افغانستان، برای کل منطقه پیامدهای منفی در پی خواهد داشت.

 

آقای کابلوف روز شنبه، ۱۲ جوزا در مصاحبه‌ای با تلویزیون «روسیه ۲۴» گفته که طالبان «کنترل قوی» بر افغانستان دارند و این برای روسیه مهم است.

 

این مقام روسیه همچنین گفته‌است که هنوز برای صحبت درباره حذف نام طالبان از فهرست گروه‌های تروریستی زود است. به گفته او هرچند روسیه به سمت حذف نام طالبان از فهرست گروه‌های تروریستی در حرکت است؛ اما هنوز صحبت در این مورد زود است.

 

بدون توجه به اینکه هدف روسیه در نهایت چیست و مسکو در قبال طالبان چه موضعی اتخاذ خواهد کرد مواضع اخیر دیپلمات‌های روس نشان از یک تغییر بزرگ می‌دهد.

 

این همان چیزی است که طالبان انتظار داشتند: شناسایی رسمی از سوی یکی از قدرت‌های بزرگ منطقه و جهان.

 

با این حال پیام‌های متفاوت مسکو در این زمینه طالبان را نیز دچار سردرگمی کرده است.

 

در حالی که دیپلمات‌های روس از جمله رئیس جمهور روسیه ولادمیر پوتین، سرگی لاوروف؛ وزیر امور خارجه و ضمیر کابلوف؛ نماینده ویژه آقای پوتین در امور افغانستان به صراحت درباره احتمال تغییر موضع مسکو در قبال افغانستان و طالبان سخن گفته بودند بلافاصله پیام‌های متفاوتی از سوی مسکو مخابره شد از جمله درباره لزوم تشکیل دولت فراگیر که از دیرباز تاکنون موضع ثابت روسیه در قبال رژیم طالبان بوده و نیز نگرانی از فعالیت گروه‌های تروریستی در افغانستان که از همان آغاز به قدرت رسیدن طالبان تاکنون همواره از سوی مقام‌های ارشد دولت روسیه به صراحت بیان شده است.

 

اگرچه طالبان تاکنون به این موضع‌گیری‌های جدید مقام‌های روسیه واکنشی نشان نداده اند؛ اما در گذشته آنها تصریح کرده اند که خاک افغانستان هیچگاه علیه کشورهای دیگر استفاده نخواهد شد و دولت طالبان عزمی جدی برای مهار گروه‌های تروریستی در افغانستان دارد.

 

گذشت زمان اما نشان می‌دهد که هیچ یک از کشورهای همسایه و منطقه موضع طالبان در این زمینه را جدی نگرفته اند؛ زیرا تحولات میدانی کاملاً نگران کننده است. هزاران مدرسه جهادی در سراسر افغانستان فعال هستند، گروه‌های تروریستی منطقه‌ای همچنان در حال بازسازی مواضع اردوگاه‌ها و پایگاه‌های خود در مناطق مختلف کشور اند و دامنه فعالیت‌های گروه اهریمنی داعش در افغانستان و سراسر منطقه از جمله ایران و روسیه به طور ملموسی در حال افزایش بوده است.

 

این رویدادها مواضع طالبان در زمینه مقابله با تروریسم و مهار داعش را به چالش کشیده و بر نگرانی‌های فزاینده کشورهای منطقه از جمله روسیه افزوده است.

 

از جانب دیگر سه سال حضور طالبان در راس قدرت و فقدان یک رقیب بلامنازع در برابر آنها که قدرت طالبان را در کابل و سایر ولایات کشور به چالش بکشد از موضوعاتی است که کشورهای منطقه را به این نتیجه رسانده که طالبان یک واقعیت انکارناپذیر است و تعامل با آنها غیرقابل اجتناب.

 

به نظر می‌رسد که موضع‌گیری‌های تازه رهبران روسیه در این زمینه نیز متاثر از همین وضعیت است. روس ها به این نتیجه رسیده‌اند که سه سال زمان کافی برای انتظار درباره تغییر تحولات میدانی در افغانستان است چیزی که رخ نداد و طالبان روز به روز در حال استحکام پایگاه‌ها، تحکیم حاکمیت و گسترش سیطره خود در سراسر افغانستان هستند.

 

از جانب دیگر هیچ یک از طرف‌ها حاضر نیست از یک جنگ تازه در افغانستان پشتیبانی کنند؛ جنگی که در طول ۴۰ سال گذشته بارها تجربه شده و نتایج غیر قابل انتظار و ناامید کننده‌ای در پی داشته است. تصور می‌شود که روس ها نیز علیرغم برخورداری از قدرت گسترده نظامی، تجربه شکست خورده حضور نظامی و جنگ میدانی در افغانستان و نیز روابط پیچیده‌ای که با گروه‌های مقاومت ضد طالبان دارند از گزینه جنگ برای پیشبرد اهداف و مقابله با خطراتی که امنیت ملی روسیه و شرکای آن در آسیای مرکزی را تهدید می‌کند پشتیبانی نمی‌کنند.

 

افزون بر این همانگونه که ضمیر کابولوف نیز اظهار داشته است تجزیه افغانستان به نفع هیچیک از طرف‌های درگیر در مخاصمات و معادلات افغانستان نیست. این از معدود مواردی است که همه طرف‌ها هم امریکا به عنوان قدرتی که طالبان را به حکومت بازگرداند و هم روسیه به مثابه کشوری که اکنون خود را در معرض پیامدهای این اقدام می‌بیند و در جبهه مقابل امریکا در بسیاری از جبهات بین‌المللی قرار دارد از آن حمایت می‌کنند.

 

مسئله دیگر داعش است؛ نیرویی که روس‌ها معتقد اند از طرف امریکایی‌ها حمایت می‌شود و پس از خروج نیروهای امریکایی از افغانستان مامور پیگیری هژمون امریکا در منطقه و تضمین تحقق منافع راهبردی واشنگتن در غیاب حضور نظامی‌ آن در افغانستان و کشورهای آسیایی محسوب می‌شود.

 

یکی از معدود مواردی که روس ها را امیدوار به حمایت از طالبان نگه داشته مقابله نسبی بخشی از حلقات طالبان با این نیروست. در این شکی نیست که میان طالبان و داعش همانند بسیاری از گروه‌های جهادی مشابه اختلافات عمیق ایدئولوژیک وجود ندارد؛ اما رقابت بر سر هژمون و سلطه و سیطره بر سرزمین و جغرافیا از مواردی است که آنها را به جنگ علیه همدیگر ترغیب کرده است.

 

روس ها که همین اکنون در اوکراین در یک جنگ تمام عیار با ناتو و امریکا قرار دارند مایل و احتمالا قادر نیستند که در یک جبهه نظامی جدید این بار علیه داعش وارد باتلاق افغانستان شوند. در مقابل اما امیدوار اند که مبارزه طالبان با داعش در صورت دریافت حمایت‌های کافی از طرف مسکو وارد فاز جدیدی شود و آنها اجازه ندهند که پروژه ناامن کننده امریکا در افغانستان و آسیای مرکزی که حیاط خلوت راهبردی روسیه محسوب می‌شود به سرانجام برسد و از طرف دیگر شرکای سنتی روسیه در آسیای میانه که متکی به حمایت‌های امنیتی مسکو هستند از کمک متحد راهبردی شان ناامید نشوند.

 

با توجه به این وضعیت به نظر می‌رسد که موضع‌گیری‌های تازه رهبران روسیه که به ویژه پس از سفر مهم ولادیمیر پوتین به ازبکستان به طور علنی ابراز شد در جهت استفاده از طالبان به منظور مقابله با توسعه طلبی داعش و سایر نیروهای نیابتی امریکا در منطقه اتخاذ شده و فراتر از این روس ها آمادگی لازم و کافی برای تقبل هزینه‌های سنگین به رسمیت شناختن یکجانبه رژیم طالبان و نادیده گرفتن روابط سنتی و نفوذ تاریخی خود در شمال افغانستان و تخریب ارتباطات مغتنم شان با نیروهای مخالف طالبان را ندارند و نمی‌خواهند مرتکب یک اشتباه بزرگ دیگر شوند؛ اشتباهی که شوروی با حمایت همه جانبه از رژیم کمونیستی مرتکب شد و خشم و اعتراض و تقابل و خصومت مردم افغانستان را برانگیخت که پیامدها و هزینه‌های سنگین آن در افغانستان و منطقه و حتی برای حیات راهبردی روسیه در معادلات بین‌المللی همچنان جریان دارد.

 

محمدرضا امینی - جمهور