همزبانی همسایگان دربارهٔ بحران افغانستان

 

صادق خان روز دوشنبه، ۷ میزان، در صفحهٔ ایکس خود نوشت که در این دیدار دربارهٔ «اهمیت یک استراتژی هماهنگ» با جمهوری اسلامی نیز گفت‌وگو کرده است.

 

پیش‌تر، در حاشیهٔ هشتادمین مجمع عمومی سازمان ملل در نیویارک، دیپلمات‌های ایران، چین، پاکستان و روسیه در بیانیه‌ای مشترک خواستار تشکیل حکومت فراگیر در افغانستان شدند.

 

سفر محمد صادق، نمایندهٔ ویژهٔ پاکستان در امور افغانستان، به تهران در شرایطی صورت می‌گیرد که روابط اسلام‌آباد با رژیم طالبان در اوج تنش و تخاصم قرار دارد.

 

مقامات پاکستانی در روزهای اخیر لحنی تندتر و هشدارآمیزتر نسبت به طالبان اتخاذ کرده‌اند و از جمله شهباز شریف، نخست‌وزیر، به صراحت هشدار داده است که طالبان باید میان پاکستان و تی‌تی‌پی یکی را انتخاب کند.

 

در ادامهٔ این هشدارها، وزیر داخلهٔ پاکستان اخیراً تهدید کرد که اگر تلاش‌های دیپلماتیک و رایزنی‌های سیاسی با طالبان به نتیجه نرسد، پاکستان از زبان گلوله استفاده خواهد کرد؛ تهدیدی سریع، مستقیم و عریان برای اعلام جنگ علیه طالبان.

 

هم‌زمان اسلام‌آباد میزبان یک نشست سطح پایین از کنشگران مخالف طالبان است؛ نشستی که گفته می‌شود در آن شماری از رهبران نسل سوم افغانستان و فعالان زن حضور دارند و هدف از آن، استقرار صلح، اعتماد و ایجاد تغییر در افغانستان عنوان شده است.

 

آگاهان می‌گویند که این تحولات، در کنار نشست چهارجانبهٔ روسیه، پاکستان، ایران و چین در حاشیهٔ مجمع عمومی سازمان ملل متحد و بیانیهٔ مشترکی که از سوی شرکت‌کنندگان صادر شد، به سفر محمد صادق خان، نمایندهٔ ویژهٔ پاکستان در امور افغانستان، به تهران اهمیت مضاعف می‌بخشد.

 

به باور تحلیل‌گران، پاکستان در حال اعمال حداکثر فشار بر رژیم طالبان برای تحمیل خواسته‌های خود است و در این زمینه از تمام ظرفیت‌های داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی استفاده می‌کند.

 

اگرچه تردیدی نیست که یکی از دلایل اصلی و ریشه‌ای بحران‌های پایدار در افغانستان، از جمله ظهور پروژهٔ طالبان و به قدرت رساندن آن، محصول ده‌ها سال یک‌جانبه‌گرایی و مداخلات سیطره‌جویانهٔ دولت‌های حاکم بر اسلام‌آباد و جنرال‌های راولپندی بوده است، اما اکنون این امیدواری به وجود آمده که پاکستان شاید در نهایت به این نتیجه رسیده باشد که برای در امان ماندن از عواقب فاجعه‌بار و ویرانگر ناشی از تسلط تروریست‌ها بر افغانستان، هیچ راهی جز ایجاد یک سازوکار مؤثر منطقه‌ای وجود ندارد.

 

در این میان، ایران می‌تواند نقشی اساسی ایفا کند؛ زیرا از یک سو با طالبان رابطهٔ مناسب دارد و از جانب دیگر به‌طور سنتی با مخالفان طالبان در ارتباط است و پیش از این نیز دست‌کم یک‌بار میان طالبان و مخالفان آن‌ها میانجی‌گری کرده است.

 

علاوه بر این، تهران نیز به‌شدت نگران وضعیت امنیتی افغانستان، حاکمیت یک‌جانبهٔ طالبان، ساختار به‌شدت قومی قدرت، حقوق اقلیت‌ها، اقوام و مذاهب، و مهم‌تر از همه پیامدهای منطقه‌ای بحران جاری، از جمله مهاجرت‌های سیل‌آسا، قاچاق مواد مخدر، صدور تروریزم، بی‌ثباتی در مرزها و تشدید رقابت‌های ژئوپلیتیکی بر محور افغانستان است.

 

با این حال، هیچ شکی وجود ندارد که ایرانی‌ها از آنچه پاکستان در قبال افغانستان انجام می‌دهد، خوشنود و راضی نیستند. به باور آنان، آنچه اکنون در افغانستان جریان دارد، ماحصل چندین دهه سیاست مداخله‌جویانهٔ پاکستان و شماری از کشورهای هم‌سو و هم‌پیمان آن است. بنابراین، از نظر تهران، هرگونه تحول در معادلات سیاسی، امنیتی و اجتماعی افغانستان، مستلزم به رسمیت شناختن منافع مشروع همهٔ طرف‌های منطقه‌ای از طریق یک سازوکار مشترک است؛ سازوکاری که پیش از این در قالب گروه تماس منطقه‌ای افغانستان به ابتکار تهران طراحی و راه‌اندازی شده بود؛ اما تضاد منافع، یک‌جانبه‌گرایی، رقابت‌های پنهان و به‌طور خاص تأکید روسیه بر رهبری معادلات سیاسی منطقه‌ای در قبال افغانستان از طریق فرمت مسکو، این سازوکار را بی‌اثر کرد و به این ترتیب لطمه‌ای بزرگ به رویکرد منطقه‌ای در قبال بحران افغانستان وارد آورد.

 

با این همه، سفر محمد صادق خان، نمایندهٔ ویژهٔ پاکستان در امور افغانستان، به تهران می‌تواند فرصتی تازه برای بازیگران منطقه‌ای در راستای نقش‌آفرینی برای حل بحران افغانستان ایجاد کند و نشست چهارجانبهٔ اخیر در حاشیهٔ مجمع عمومی سازمان ملل متحد نیز می‌تواند به تحقق این مهم کمک کند.

 

محمدرضا امینی – جمهور