کابل در تنگنای آب و سر پناه؛ چالش‌های طاقت‌ فرسای مهاجرین

در سال ۲۰۲۵، پایتخت افغانستان، کابل، با بحرانهای حاد و بحرانی در زمینه مسکن و تأمین آب برای مهاجران عودت کننده افغان مواجه است. این بحرانها ناشی از ترکیبی از عوامل متعدد شامل بازگشت گسترده مهاجران، افزایش فشار بر زیرساختها و عدم توان مدیریتی گروه طالبان است که پیامدهای انسانی و اجتماعی بسیار گستردهای به همراه دارد.

 

مهاجران افغان در کابل با چالشهای بنیادینی روبرو هستند که در دو حوزه اصلی مسکن و آب قابل بررسی است. بیش از ۲.۱ میلیون نفر از مهاجران افغان در سال جاری از کشورهای همسایه مانند پاکستان و ایران به کابل بازگشته اند که این بازگشتهای اجباری و ناگهانی، بر بازار مسکن و منابع آبی این شهر فشار مضاعف وارد کرده است. 

 

بازگشت کنندگان معمولاً با حداقل دارایی‌ها و در شرایطی شکننده به کابل می‌آیند و انتظار ایجاد زندگی جدیدی را دارند، اما با مشکلات عملی و عاطفی گستردهای مواجه میشوند که به خوبی توسط سیاست‌های ناکارآمد طالبان تشدید شده است.

 

بحران مسکن در کابل عمدتاً ناشی از افزایش ناگهانی تقاضا و عرضه محدود است. طی ماه‌های اخیر، قیمت کرایه خانه‌ها در کابل به طور فزایندهای افزایش یافته است. به عنوان مثال، در یک سال گذشته، هزینه اجاره یک خانه سه‌ اتاقه از حدود ۱۰,۰۰۰ افغانی در ماه به ۲۰,۰۰۰ افغانی رسیده است. این افزایش دوبرابر قیمت، برای کسانی که بخش عمده جمعیت شان زیر خط فقر زندگی می‌کنند، غیرقابل تحمل است. بنابر آمارهای سازمان ملل، حدود ۸۵ درصد جمعیت افغانستان با حدود یک دلار در روز زندگی می‌کنند! و این وضعیت، کرایه های نجومی را برای مهاجران بازگشتی به یک بحران عملی تبدیل کرده است. 

 

بازار مسکن از سوی دیگر با کمبود شدید واحدهای مسکونی مقرون به صرفه مواجه است؛ بسیاری از مالکان حاضر به کاهش کرایه برای اقشار ضعیف نیستند و حکومت طالبان کوچکترین مداخله و سیاست حمایتی قابل توجهی برای مقابله با این بحران نشان نمی‌دهد. برنامه‌های بزرگ ساخت و ساز و توسعه شهری هم که گاهی منجر به تخریب خانه‌ها میشود، بر مشکل دسترسی به مسکن افزوده است.

 

مشاهدات میدانی نشان می‌دهد که بازگشتی‌ها مجبور به اسکان در مناطق غیررسمی و محلات پایین‌شهری می‌شوند که فاقد حداقل زیرساخت‌های زندگی است، از جمله دسترسی به خدمات صحی، آبرسانی منظم و برق پایدار. این شرایط، فشار روانی شدیدی بر خانواده‌های مهاجر وارد می‌کند که علاوه بر مشکلات مالی، دچار استرس و ناامیدی اجتماعی نیز شده‌اند.

 

در حوزه آب، کابل با بحرانی قریب‌الوقوع دست به گریبان است که کارشناسان آن را بی‌سابقه در جهان می‌دانند. گزارش‌های متعدد از جمله تحقیقات موسسه مرسی کورپس و سازمان‌های بین‌المللی حاکی از افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی کابل به میزان ۲۵ تا ۳۰ متر در دهه گذشته است. استخراج آب از منابع طبیعی شهر سالانه حدود ۴۴ میلیون مترمکعب بیش از میزان تجدیدپذیری آن است. تقریباً نیمی از چاه‌های آب موجود خشک شده‌اند و ۸۰ درصد آب باقیمانده به دلیل آلودگی های ناشی از فاضلاب، شوری و آرسنیک، خطرات جدی بهداشتی برای ساکنان دارد.

 

این بحران آب تنها نتیجه تغییرات اقلیمی و افزایش جمعیت نیست، بلکه توسعه بی‌رویه و ناپایدار چاه‌های عمیق توسط افراد و کارخانه‌ها بدون هیچگونه نظارت و برنامه‌ریزی صحیح، بی‌توجهی به احیای ذخایر آبی، و وقفه در پروژه‌های زیرساختی کلان است که پس از تسلط طالبان متوقف شده‌اند. افزون بر آن، قطع کمک‌های مالی بین‌المللی به دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های سیاسی، پروژه‌های کلیدی مثل بند شاهتوت و خط لوله انتقال آب از دره پنجشیر را به تأخیر انداخته و ساختار آبرسانی همچنان آسیب پذیر و ناکارآمد باقی مانده است.

 

برای مهاجران عودت‌کننده، این شرایط ناامیدکننده، دسترسی به آب سالم و کافی را به یک معضل روزمره تبدیل کرده است. خانواده‌ها مجبورند هزینه‌های زیادی را صرف خرید آب از تانکرها و فروشندگان غیررسمی کنند، که برخی خانواده‌ها تا ۳۰ درصد درآمد خود را صرف خرید آب میکنند.

 

این موضوع به ویژه برای زنان و دختران که مسئولیت برداشت آب را بر عهده دارند، خطراتی چون آزار و اذیت‌های اجتماعی را به همراه داشته و محدودیت‌های آزادی حرکت را سخت‌تر کرده است.

 

در نهایت می‌توان گفت چالشهای مسکن و آب مهاجران بازگشتی افغان در کابل نمادی از ناکارآمدی گسترده و فراگیر حکومت طالبان است. فقدان برنامه‌ریزی معقول، فقدان منابع مالی کافی، عدم همکاری بین‌المللی و مدیریت ضعیف منابع حیاتی، سرنوشت مهاجرانی را رقم زده که نه تنها از شرایط سخت اقتصادی و اجتماعی رنج میبرند بلکه از نظر روانی نیز در استرس، ناامیدی و بی‌ثباتی عاطفی گرفتار شده‌اند.

 

پیامدهای این بحرانها فراتر از کابل و مهاجران بازگشتی است و برای امنیت انسانی کشور و ثبات منطقه تهدیدی جدی به شمار می‌آید. کاهش شدید دسترسی به مسکن و آب سالم میتواند منجر به افزایش جابجایی‌های داخلی، بروز تنش های اجتماعی و بروز بحرانی انسانی گسترده تر شود.

 

برای جلوگیری از یک فاجعه انسانی گسترده و فروپاشی زیرساخت های حیاتی، نیاز به مداخلات فوری و موثر از سوی جامعه بین المللی و همکاری واقع بینانه با سازمانهای انسانی است. بدون چنین حمایتها و اصلاحات اساسی، کابوس کمبود مسکن و دسترسی به آب سالم برای میلیونها افغان، به ویژه مهاجرین عودت کننده که در کابل مستقر شده اند، همچنان ادامه خواهد داشت.

 

خبرگزاری جمهور- سارا حسین زاده


منابع:

Arab News, "Influx of Afghan returnees from Pakistan, Iran fuel Kabul housing crisis," 2025  

 

Mercy Corps, "Report Warns Kabul Could Run Out of Water Within 5 Years," 2025  

 

Mercy Corps, "Kabul's Water Crisis - An Inflection Point for Action," 2025  

 

The Peninsula Qatar, "Influx of Afghan returnees fuels Kabul housing crisis," 2025  

 

Arab News, "Kabul's water crisis: How unsustainable foreign aid projects made it worse," 2025  

 

CNN, "Kabul could become first modern capital in the world to run out of water," 2025