طالبان، اینترنت و تحمیل انزوای دیجیتال به افغانستان

از تاریخ ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۵، گروه طالبان به دستور رهبر خود، هبت‌الله آخندزاده، دسترسی به اینترنت فایبر نوری را در ده ولایت افغانستان (بلخ، قندوز، بدخشان، بغلان، تخار، قندهار، هلمند، هرات، ارزگان و نیمروز) مسدود کرده است. این اقدام، که با ادعای جلوگیری از "فحشا و فساد اخلاقی" توجیه شده، اولین محدودیت گسترده اینترنتی از زمان بازگشت طالبان به قدرت در اگوست ۲۰۲۱ است.

 

اگرچه دسترسی به اینترنت موبایل همچنان فعال است، سرعت و کیفیت آن به شدت محدود شده و احتمال گسترش این ممنوعیت به سراسر کشور وجود دارد. این اقدام نه تنها زیرساخت‌های دیجیتال افغانستان را تضعیف می‌کند، بلکه حقوق دیجیتال شهروندان را نقض کرده و دسترسی به اطلاعات، آموزش و اقتصاد دیجیتال را مختل می‌سازد.

 

از زمان بازگشت طالبان به قدرت در اگوست ۲۰۲۱، محدودیت‌های اینترنتی به‌تدریج افزایش یافته است. در ابتدا، طالبان تلاش کرد با فیلتر کردن پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی مانند فیسبوک و یوتیوب، محتوای "غیراسلامی" را سرکوب کند، اما به دلیل کمبود زیرساخت‌های فنی پیشرفته، این تلاش‌ها اغلب ناکام ماند. گزارش‌های سازمان گزارشگران بدون مرز (RSF) نشان می‌دهد که طالبان در سال ۲۰۲۲ بیش از ۶۰ وب‌سایت خبری مستقل را مسدود کرد، اما فقدان فناوری‌های پیشرفته مانند دیوار آتش بزرگ چین یا سیستم فیلترینگ ایران، توانایی آن‌ها را محدود کرد. 

 

شبکه فایبر نوری افغانستان، که با ۹۳۵۰ کیلومتر کابل و حمایت مالی USAID بین سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۸ توسعه یافت، ستون فقرات اتصال دیجیتال کشور بوده است. این شبکه، که ۷۰ درصد از جمعیت شهری را پوشش می‌داد، امکان دسترسی به اینترنت پرسرعت را فراهم کرد و به رشد آموزش آنلاین، بانکداری دیجیتال و رسانه‌های مستقل کمک نمود. با این حال، طالبان از سال ۲۰۲۳ با اعمال محدودیت‌های جنسیتی بر محتوای آنلاین (مانند ممنوعیت حضور زنان در رسانه‌ها) و قطع گاه‌به‌گاه اینترنت در مناطق ناآرام، زمینه را برای سانسور گسترده‌تر فراهم کرد. 

 

مقایسه با کشورهای دیگر نشان‌دهنده الگوبرداری طالبان از کشورهای اقتدارگرا مانند ایران و چین است. ایران از فناوری DPI (Deep Packet Inspection) برای نظارت و فیلتر کردن محتوا استفاده می‌کند، در حالی که چین با دیوار آتش بزرگ خود، دسترسی به سایت‌های خارجی را محدود کرده است. طالبان، با وجود کمبود منابع، با قطع فیزیکی فایبر نوری به رویکردی خام اما مؤثر روی آورده است.

 

مسدودسازی اینترنت فایبر نوری در افغانستان از طریق قطع فیزیکی کابل‌های فایبر نوری در ایستگاه‌های اصلی مخابراتی انجام شده است. بر اساس گزارش‌های فنی اولیه از OONI (Open Observatory of Network Interference)، این اقدام باعث کاهش ۸۰ درصدی سرعت دانلود و آپلود در مناطق شهری شده است. داده‌های OONI نشان می‌دهد که طالبان از روش‌های ساده‌ای مانند قطع کابل‌ها و کاهش پهنای باند در نقاط اتصال به شبکه‌های خارجی (مانند پاکستان و ایران) استفاده کرده است. برخلاف سیستم‌های پیچیده DPI یا DNS blocking، این روش نیازی به فناوری پیشرفته ندارد، اما تأثیر آن بر دسترسی گسترده است.

 

اینترنت موبایل، که از طریق دکل‌های مخابراتی و اتصال به شبکه‌های 3G/4G ارائه می‌شود، همچنان فعال است، اما سرعت آن به دلیل وابستگی به زیرساخت‌های فایبر نوری کاهش یافته. گزارش‌های AFP نشان می‌دهد که پهنای باند موبایل در ولایت‌های تحت تأثیر به کمتر از ۱ مگابیت بر ثانیه رسیده، که برای استفاده از برنامه‌های سنگین مانند آموزش آنلاین یا ویدئو کافی نیست. 

 

ابزارهای دور زدن سانسور مانند VPN‌ها و پروکسی‌ها همچنان در برخی مناطق فعال هستند، اما نیاز به پهنای باند بالا و هزینه‌های اشتراک، دسترسی را برای بسیاری از کاربران محدود کرده است. شبکه‌های مش (Mesh Networks) نیز در برخی مناطق روستایی آزمایش شده‌اند، اما گسترش آن‌ها به دلیل کمبود تجهیزات و آگاهی فنی محدود است.

 

قطع اینترنت فایبر نوری تأثیرات عمیقی بر جامعه و اقتصاد افغانستان داشته است. بر اساس گزارش Freedom House در سال ۲۰۲۴، افغانستان در شاخص آزادی اینترنت با امتیاز ۲۶ از ۱۰۰، یکی از پایین‌ترین رتبه‌ها را در جهان دارد. این محدودیت جدید، دسترسی بیش از ۵ میلیون کاربر شهری به اینترنت پرسرعت را قطع کرده است. 

 

در حوزه آموزش، پلتفرم‌های آنلاین و کلاس‌های مجازی دانشگاه‌ها، که پس از ممنوعیت تحصیل حضوری زنان در ۲۰۲۲ اهمیت بیشتری یافتند، عملاً غیرقابل دسترس شده‌اند. گزارش‌های سازمان ملل نشان می‌دهد که ۱.۴ میلیون دختر از آموزش محروم شده‌اند، و اینترنت تنها راه دسترسی آن‌ها به یادگیری بود. 

 

در بخش اقتصاد، کسب‌وکارهای دیجیتال، از جمله پلتفرم‌های تجارت الکترونیک و بانکداری آنلاین، با اختلال مواجه شده‌اند. گزارش AP نشان می‌دهد که ۴۵ درصد از تراکنش‌های بانکی در شهرهای بزرگ از طریق اپلیکیشن‌های آنلاین انجام می‌شد، که اکنون متوقف شده است. برخی رسانه‌های مستقل در افغانستان نیز به دلیل وابستگی به اینترنت برای انتشار اخبار، با مشکلات جدی مواجه شده‌اند.

 

دستور هبت‌الله آخندزاده رهبر غایب گروه طالبان برای مسدودسازی اینترنت، بخشی از استراتژی گسترده‌تر طالبان برای کنترل اطلاعات و تحکیم قدرت است. ادعای "فحشا و فساد اخلاقی" به‌عنوان توجیه، ریشه در ایدئولوژی سختگیرانه طالبان دارد که اینترنت را تهدیدی برای ارزش‌های خود می‌داند. این رویکرد مشابه کشورهایی است که Citizen Lab در گزارش‌های خود (مانند سانسور در چین و ایران) تحلیل کرده است، جایی که کنترل اطلاعات به حفظ اقتدار سیاسی کمک می‌کند.

 

این اقدام نقض مستقیم ماده ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر (حق دسترسی به اطلاعات و آزادی بیان) است. طالبان با قطع فایبر نوری، نه تنها دسترسی به اطلاعات را محدود کرده، بلکه امکان نظارت بین‌المللی بر نقض حقوق بشر در افغانستان را کاهش داده است. این سیاست همچنین تلاشی برای تضعیف مقاومت‌های مدنی، به‌ویژه در میان زنان و گروه‌های اقلیت، است که از اینترنت برای سازمان‌دهی استفاده می‌کردند.

 

مسدودسازی اینترنت فایبر نوری در ولایت های مختلف، نشانه‌ای واضح از تشدید سانسور دیجیتال توسط طالبان است و احتمال گسترش آن به سراسر کشور، تهدیدی جدی برای حقوق دیجیتال و توسعه اقتصادی-اجتماعی است. جامعه جهانی باید فورا نسبت به این اقدام ضدبشری جدید گروه طالبان واکنش نشان دهد. بدون اقدام فوری، این محدودیت‌ها می‌تواند به انزوای کامل دیجیتال افغانستان منجر شود، که نه تنها حقوق بشر را نقض می‌کند، بلکه توسعه کشور را دهه‌ها به عقب می‌راند.

 

گزارش اختصاصی - خبرگزاری جمهور

 ارجاعات:
1. Freedom House. (2024).Freedom on the Net 2024: Afghanistan.

2. Associated Press (AP). (16 سپتامبر 2025). "Taliban Cuts Fiber Optic Internet in 10 Afghan Provinces".

3. Committee to Protect Journalists (CPJ). (2023).Attacks on the Press in Afghanistan.

4. Agence France-Presse (AFP). (17 سپتامبر 2025). "Afghanistan’s Internet Blackout Expands".

5. OONI. (2025).Preliminary Report on Afghanistan Internet Censorship.

6. United Nations. (2024). Report on Education Access in Afghanistan.