این همه افراطیت از کجا آمده است؟ بخش هشتم

نگرشی بر جایگاه اعتدال و میانه روی در اسلام (بخش هشتم)
افراط گرایی در افغانستان
افغانستان نسبت به اکثر کشورهای شرق میانه و همسایه جنوبی اش پاکستان، در امر همزیستی مسالمت آمیز میان مذاهب و گرایش های موجود در این کشور، از وضعیت خوبی برخوردار بوده است و از دیرزمانی طرفداران مذاهب فقهی و گرایش های کلامی و تصوفی مختلفی در کنار هم در این کشور زندگی می نموده است.
عوامل اعتدال و بردباری مذهبی در افغانستان:
فقه حنفی:
درمیان مذاهب فقهی اهل سنت، امام ابوحنیفه دارای عقلانی ترین اندیشه حقوقی بوده که به نوعی میتوان گفت تنها اندیشمند فقهی است که دیدگاهش را میتوان با مبادی حقوق جهانی وفق داد و به دیدگاه فقهی اش به عنوان یک نظریه حقوقی فرا دینی نگاه کرد وی که برخواسته از خراسان آنزمان یا کابل امروز بوده در بغداد دست به اجتهاد و پایه ریزی اساسات حقوقی مذهب اش زد که بعد توسط شاگردانش و حمایت قدرت حاکم آن زمان دیدگاه فقهی وی تا حدی جهانشمول یا لااقل جهان اسلام شمول شد.
اکثریت مردم افغانستان، پیرو همین مذهب فقهی می باشند که با توجه به اعتدال موجود در این مذهب کمتر شاهد افراطیت مذهبی بوده اند.
درکنار مذهب حنفی، فقه جعفری نیز بخش عمده ای از طرفدارانش در افغانستان موجودند و نقش مثبتی در امر همزیستی مسالمت آمیز داشته اند؛ ولی از آنجایی که همیشه دیدگاه اکثریت است که در برابر اقلیت نگاه خودی ندارد روی همین ملحوظ نقش مثبت فقه حنفی به لحاظ در اکثریت بودن، برجسته تر می نماید.
تکثر قومی و فرهنگی:
تکثر قومی و زبانی در افغانستان نیز به امر اعتدال کمک نموده است.
فراموش نشود که افراطیت در شرق میانه بیشتر جنبۀ قبیلوی دارد تا جنبۀ فقهی و روی همین ملحوظ در افغانستان نیز نظام های اجتماعی قبیلوی تر، افراطی ترند و شاید تنها عامل افراطیت در افغانستان نظام قبیلوی باشد که از اساسات دینی به عنوان توجیه استفاده میگردد نه به عنوان عامل اصلی.

قرائت فقهی از اسلام:
نوع نگاه مردم به اسلام میتواند نگاه فقهی باشد یا کلامی که در صورت اول اختلافات به صورت فرعی جلوه میکند و در صورت دوم اختلافات به اصول دین راه می یابد.
هیچ فقیهی در اسلام دین را منحصر در برداشت فقهی خود اعلام نکرده است و به همین دلیل فقها همیشه تحمل دیدگاه مخالفین شان را داشته اند و این امر در فقه حنفی تا سرحد تحمل نظر مخالف شاگرد با استاد نیز کشیده شده است.
باید دانست که مخالف فقهی را میتوان به لحاظ خطا در اجتهادش معذور شمرد ولی مخالف اعتقادی را باید در چارچوب سیاه وسفید، مسلمان و کافر ارزیابی کرد.
وقتی شما سراغ استدلال افراطی هارا بگیرید تمسک آنها به عقاید چرب تر است نسبت به قواعد فقهی که خود نشان میدهد. نگاه کلامی به تمام مسایل اجتماعی خود مولد نوعی جزم گرایی تک بعدی میگردد و موجب به وجود آمدن تکفیر یا تفسیق دیگران برای یک مسلمان میگردد.
تنوع نحله های متعدد دینی در افغانستان:
در افغانستان از دیر زمانی مردم با داشتن یک مذهب فقهی وابسته به یکی از نحله های تصوفی نیز بوده اند و با داشتن یک طرز فکر صوفیانه مردم دارای فرهنگ و عرف و عادات محلی متعددی نیز بوده اند که خود موجب جوشش و بافت افکار و گرایش های گوناگون میان مردم شده است و به نوعی مردم را در چهارراهی های مشترک باهم تلفیق داده است و این امر تاحدی جلو به وجود آمدن نگاه دگم و جزم گرایی را میان مردم سد کرده است
ادامه دارد....
کمال الدین حامد- استاد دانشگاه