این همه افراطیت از کجا آمده است؟ بخش نهم

نگرشی برجایگاه اعتدال و میانه روی دراسلام (بخش نُهم)
عوامل بالقوۀ إفراطیت در افغانستان
برجسته ترین کشتار مذهبی یا برخاسته از إفراطیت دینی ترور یک پیر، برخی از اعضای خانوادۀ ایشان و چند نفر از مریدان ایشان سال ۱۳۹۳ در غرب کابل بود که زنگ خطر جنگ های فرقه ای شبیه آنچه در عراق و پاکستان را در کشور ما به صدا در آورد.
ممکن است این کشتار، اساسا جنبۀ مذهبی یا نحله ای نداشته باشد ولی ظاهرا نشان می داد که نوعی حمله علیه اهل تصوف بود که قبلا نیز تکفیر و تبدیع ایشان شنیده میشد.

عوامل بالقوۀ گسترش إفراطیت در افغانستان چیست؟
عوامل بیرونی :
وضعیت حاکم بر همسایگان :
حق تلفی که در حق سنی ها در ایران صورت میگیرد انتقام آن از شیعیان پاکستان گرفته میشود. روی همین ملحوظ است که سپاه صحابه در پاکستان شعار می دهد: (سه شیطان بزرگ ـــ روسیه، هند و ایران) این سه نام به دقت به صورت مذهبی و سیاسی انتخاب شده است و نامی از امریکا و اسرائیل در میان نیست.
جنگ مذهبی، پاکستان را تا سرحد نظامی سازی مساجد پیش برد و باید برای نمازخواندن بازرسی و کنترل شد. عوامل رفتار نظامهای ایران با سنی ها و سعودی با شیعه ها ممکن است سیاسی باشد ولی بازتاب آن قطعا مذهبی است که بر وضعیت شیعه ها در افغانستان و پاکستان و وضعیت سنی ها در عراق و سوریه تأثیر می گذارد.
رفتار حکومت ایران مقابل مهاجرین افغان رنگ مذهبی میگیرد و به صورت مبالغه آمیزی روی شبکه های اجتماعی تبلیغ میگردد و برعکس، عملکرد سعودی در تبانی با آمریکا به صورت مذهبی علیه سنی ها مورد استفاده قرار میگیرد. این ها همه نمایانگر وضعیت حاکم بر همسایگان ماست که میتواند عامل بالقوه برای افراطیت در کشور ما نیز باشد.
بی بندوباری های اخلاقی :
یکی از هوتل ها که در شهر کابل مورد حمله قرار گرفت در تصویر فرار یک آوازخوان را از صحنه دیدم که در هوتل مورد نظر کنسرت می داده است و بهانه ای شد برای حمله کنندگان که بر یک مجلس مبتذل و غیر اخلاقی حمله کرده است.
تبلیغ محافل می گساری و رقص و آواز تحت عنوان هنر و یا کوچک نشان دادن فحشا تحت عنوان غیراخلاقی بودن، خود تحریک کننده می باشد.
باید دانست شراب نوشی، رقص زنان در محافل مردانه و کارهایی از این قبیل در اسلام جزوی از کارهای غیر اخلاقی نیست بلکه یک جرم است و بنابر قوانین شرعی إجرای حرام جرم است نه یک کار غیر اخلاقی و اصطلاح غیر اخلاقی بودن برخواسته از فضای حاکم بر کشورهای اروپایی است که بر طبق نظام رومن ژرمنیک، هر عمل خلاف عقاید مردم را نوعی بد اخلاقی قلمداد می کنند.
وقتی دیده شد دادگاه عالی افغانستان از متوقف نمودن نشر سریال های غیر اسلامی در برخی تلویزیون ها عاجز ماند مردم دانستند که فرهنگ این کشور به صورت سیستماتیکی مورد هجوم قرار گرفته است و به شدت بسوی ابتذال و مصرفگرایی بی رویه سوق داده می شود.
این بی بندوباری ها دلیلی میشود برای روی آوردن برخی افراد به افراطیت که میخواهند برای جلوگیری از این همه ابتذال ادای مسئولیت نمایند.

توطئه بیرونی :
جالب این جاست که تمام گروه های إفراطی، افغانستان را مرکز ثقل جهاد میدانند و فقط از تمام جهان اسلام این سرزمین لیاقت این همه توجه را داشته است.
یکی از نشریه ها که بشدت علیه جبهه مخالف طالبان تبلیغات میکرد (ضرب مؤمن) عکس هایی از آلات موسیقی محلی مانند دمبوره و امثال آن را که از جوزجان بدست آمده بود نشر کرد و بعنوان نشانه ای از آلات غیر اسلامی که جهاد را واجب می گردانید نشان داده می شد. اتفاقا یکی از دوستان پاکستانی من که ناشر عکس را خوب می شناخت گفت در خانه و دفتر این نشریه و این شخص اصلا لباس اسلامی به تن کارمندان و اعضای خانواده این شخص نیست و فحشا هم در شهری که نشریه در آنجا چاپ می گردد بیداد میکند ولی اینها فقط اسلام را برای افغانستان میخواهند. بر تو دمبوره حرام و بر من فحشا حلال. این است منطق توطئه که از طریق دامن زدن إفراطیت مذهبی و استفاده از حماقت یک تعداد میخواهند به اهداف سیاسی شان برسند.
عوامل درونی :
فقر علمی:
علمای کشورهای دیگر غالبا از آموزه های اسلامی برای بیرون رفت از مشکلات اجتماعی شان استفاده می کنند و روی همین ملحوظ بود که داعش در سال ۲۰۰۱ به وجود آمد و فتوای غیر اسلامی بودنش را مفتی های سعودی در سال ۲۰۱۵ صادر کردند برای اینکه تا آن زمان، خطری را متوجه سعودی ننموده بود و مفتی ها هم آتشی را که دیگران می سوخت درک نمیکردند.
ولی در کشور ما علما به لحاظ تراکم معلومات گرفتار فقر علمی نیستند و به صورت خودکار، داده های گروههای علمی در جهان اسلام را تکرار می کنند. شما می دانید برخی از نهادها حتی نوشته های دانشمندان جهان اسلام را معیاری برای حقانیت یک فکر پیشنهاد میکنند نه به عنوان رهنمای راه فکر کردن؛ یعنی قالبی اندیشیدن.
یکی از علما رانندگی زنان را ناروا میدانست و مفتی های سعودی هم ناروا گفته بودند؛ اتفاقا سال 93 بود که در سعودی رانندگی زنان بعد ساعت ده شب مجاز دانسته شد. وقتی از عالم مورد نظر پرسیده شد بصورت خودکار وی نیز نظر موافق داشت چون نتوانسته بود خود تحلیل نماید بلکه فکر میکرد که این دیدگاه خوب است بخاطر اینکه دیگران گفته اند (تقلید اندیشه دیگران)
انتزاعی اندیشی حاکم بر مدارس دینی:
مدارس دینی محل اصلی پرورش طلاب علوم دینی میباشند و چگونگی شیوۀ تدریس در این مدارس میتواند بر چگونگی اندیشه طلاب فارغ از این جاها تأثیرگذار باشد .
نصاب حاکم بر مدارس دینی به طور بی سابقه ای بسوی نظری شدن به پیش می رود و باریک بینی های انتزاعی شاگردان را از واقعیت های جاری جامعه به دور نگه داشته است که این شاگردان تمام تصامیم شان را منطبق با جهان انتزاعی برگرفته از این مضامین اتخاذ میکنند .
سر وصدای مرتبط با تحریم گوشت های مرغ وارداتی از همین باب بود و به صورت انتزاعی یک تعداد علما را مصروف کرده بود که نمی توانستند منطبق با واقعیت های جاری بر این تجارت و منطقه نظر بدهند بلکه صرف با فرضیه های تبلیغاتی دیدگاه های شان را به دور از مستندات إبراز می نمودند.
عدم توفیق گروه های اسلامی :
افغانستان بعد از جهاد به صورت اجتماعی اسلامیزه شد ولی به صورت سیاسی و اداری ناکام ماند که این ناکامی میان گرایش عمومی به اساسات اسلام و نظام اسلامی به شدت فاصله ایجاد کرد و مردمی که تشنه نظام اسلامی بودند با بی نظمی سیاسی روبرو شدند.
قطع نظر از عوامل و انگیزه های این ناکامی، این امر به شدت جوانان و طیف وسیعی از مردم را نا امید ساخت که به صورتی منتظر یک نظام اسلامی بودند در نتیجه آنها تنظیم های اسلامی را متهم به خیانت نموده و خود دست به کار شدند که بجای ایجاد یک نظام وحشت آفریدند.
ادامه دارد...
کمال الدین حامد- استاد دانشگاه