طالبان و خبرنگاران؛ آینده تاریک آزادی

سازمان گزارش‌گران بدون مرز (RSF) و انجمن ژورنالیستان آزاد افغانستان(AJIA)  می‌گویند که پس از تسلط طالبان، فعالیت 43 درصد رسانه‌ها در کشور متوقف شده است.

این دو سازمان با نشر گزارشی مشترک می‌گویند که تسلط طالبان بر افغانستان چشم‌انداز رسانه‌ها را تغییر داده و از 543 رسانه فعال قبل از سقوط، تنها 312 رسانه در اوایل ماه قوس فعال بوده‌اند.

در گزارش تأکید شده که پس از تسلط طالبان 231 رسانه از فعالیت بازمانده‌اند.

گزارش همچنین افزوده که در این مدت 6400 خبرنگار و کارمند رسانه‌ای کارشان را از دست داده‌اند.

در میان این افراد، خبرنگاران زن بیشترین آسیب را دیده‌ و از هر پنچ خبرنگار و کارمند رسانه‌ای زن، چهار نفرشان بیکار شده‌اند.

براساس این گزارش، در مجموع 60 درصد خبرنگاران و همکاران رسانه‌ها از کار برکنار شده‌اند.

این گزارش نشان می دهد که رسانه‌ها مجبور شده‌اند تا از دستور 11 ماده‌ای وزارت‌های اطلاعات و فرهنگ و امر به معروف طالبان پیروی کنند.

گزارش مشترک این دو نهاد حامی رسانه‌ها و خبرنگاران، نشانگر وضعیت ناامیدکننده خبرنگاری در افغانستان است؛ وضعیتی که پس از تسلط طالبان به نحو بازگشت ناپذیری رو به وخامت نهاده و در پی آن هزاران خبرنگار به ویژه فعالان رسانه ای زن بیشترین آسیب را متحمل شده اند.

با این حال درباره این گزارش چند نکته را باید در نظر داشت. یکی اینکه دلیل تعطیلی اغلب رسانه ها بحران مالی و فشارهای اقتصادی بوده است.

نباید انکار کرد که بسیاری از رسانه‌ها برای تامین منابع مالی خود وابسته به دولت سرنگون شده، ان جی اوهای خارجی و یا سفارتخانه ها بودند. بنابراین بدیهی است که با سقوط دولت، فرار ان جی اوها و تعطیلی سفارتخانه ها رسانه های وابسته به این نهادها نیز از کار بازمی مانند و متوقف می‌شوند.

با این وجود این نکته مهم را نیز نباید نادیده گرفت که شماری از فعالان رسانه‌ای به ویژه خبرنگاران زن، تحت تأثیر فضای تنش آلود امنیتی و سیاست های زن ستیزانه حکومت طالبان مجبور به ترک کار خود در رسانه‌های جمعی شدند.

این به ویژه بر کار خبرنگاران زن در ولایت هایی غیر از کابل تاثیر مستقیم داشته است. بر بنیاد گزارش سازمان گزارشگران بدون مرز و اتحادیه ژورنالیستان آزاد افغانستان در حال حاضر در ۱۵ ولایت افغانستان هیچ خبرنگار زنی فعالیت ندارد و این به معنای آن است که در این ولایت ها ترس از تهدید طالبان دلیل اصلی ترک کار از سوی فعالان رسانه ای زن بوده است.

این تهدید حتی پیش از به قدرت رسیدن طالبان نیز در ولایت هایی غیر از کابل به وضوح قابل لمس بود. ترورهای هدفمند خبرنگاران و کارمندان رسانه ای زن در ولایت هایی مانند ننگرهار که مسئولیت بخشی از این حملات را داعش بر عهده می گرفت پیش از حاکمیت سراسری طالبان نیز وجود داشت و طی آن شمار قابل توجهی از رسانه‌گران زن قربانی شدند.

مساله دیگری که بر کار خبرنگاران در افغانستان پس از سقوط تاثیر منفی گذاشت، فرار هزاران خبرنگار و فعال رسانه‌ای در چارچوب «عملیات انتقال» بود. اگرچه بر اساس ارزیابی های انجام شده، شمار بیشتری نیز با سوء استفاده از مدارک خبرنگاری توانستند در کشورهای توسعه یافته پناهندگی بگیرند؛ اما در این میان تعداد قابل توجهی از خبرنگاران و رسانه گران هم قادر شدند از کشور بگریزند. این امر بدون شک موجب تعطیلی ده‌ها رسانه شد؛ رویدادی که به طور طبیعی به بیکار شدن هزاران نفر دیگر از فعالان رسانه‌ای و خبرنگاران منجر گشت.

در این میان، رسانه هایی که همچنان به طور کژدار و مریز به فعالیت‌های خود ادامه می دهند با مشکلات بزرگی از نظر نبود آزادی های قانونی، محرومیت از حمایت نهادهای رسانه ای، فقدان دسترسی به منابع پایدار مالی و فشارهای ناشی از سرکوب و سانسور یا خودسانسوری برآمده از فضای امنیتی تحت حاکمیت طالبان روبرو هستند.

ناامیدکننده تر اینکه هنوز هیچ قانون رسمی، مصوب و مشروع از سوی حکومت جدید برای تنظیم امور رسانه ها و تعیین حدود و ثغور آزادی و مسئولیت آنها و تعریف پشتوانه‌های قانونی برای خبرنگاران قربانی سرکوب و سانسور و خشونت وجود ندارد.

وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان در همان آغاز یک کمیسیون سه نفره را برای رسیدگی به مسائل مربوط به رسانه‌ها ایجاد کرد که در آن هیچ فعال رسانه‌ای عضویت ندارد و ماهیت آن نیز پیش از آنکه فرهنگی و رسانه ای باشد امنیتی است.

افزون بر این، دستورالعمل ۱۱ ماده ای وزارت امر به معروف طالبان علیرغم اینکه سخنگوی گروه تصریح کرده که مفاد آن لازم الاجرا نیست و صرفاً جنبه سفارش و خواهش دارد؛ اما بسیاری از رسانه‌ها را مجبور به خودسانسوری کرده و موجب محدود شدن آزادی های رسانه ای در کشور شده است.

بنابراین و با توجه به خشونت های آشکار و پنهانی که هر روز علیه خبرنگاران و فعالان رسانه‌ای جریان دارد و از جانب دیگر، جامعه جهانی و سازمان‌های حقوق بشری نیز اهمیت چندانی به دورنمای آزادی‌های رسانه‌ای در افغانستان تحت حاکمیت طالبان نمی دهند به نظر می‌رسد که آینده آزادی در کشور، بسیار تاریک و ناامیدکننده است.

سید علی حسینی - خبرگزاری جمهور