نگاهی به کتاب"آداب، آیین ها و باورهای مردم افغانستان"

نگاهی به کتاب "آداب، آیین ها و باورهای مردم افغانستان"
اثر: داداجان عابدوف

به روز پنجشنبه هفتم حوت سال ۱۳۹۳ خورشیدی رونمایی کتاب " آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان" اثر داداجان عابدوف پروفیسور نامدار، کشور دوست و همسایه جمهوری تاجیکستان از طرف "انستیتوت مطالعات استراتیژیک افغانستان" و مسؤول انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان در استان بلخ، آقای احمدضیا فیروزپور، در تالار کتابخانه عامه استان بلخ، برگزار شد.
داداجان عابدوف در سال ۱۹۳۳ در استان سغد تاجیکستان به دنیا آمد، این مرد پرتوان با تلاش های فراوانی که در زمینۀ مردم شناسی و دیرینه شناسی فرهنگ، انجام داده است، شایان ستایش است. عابدوف بدون خستگی خدمات بزرگی را در راستای نگهداشت اصالت زبان و فرهنگ در حوزۀ تمدنی زبان فارسی، انجام داده است که بخش عمدۀ آن درباره مردم شناسی و واکاوی نظام زیستی اقوام تاجیک در افغانستان و منطقه بوده است. زیست شناسی مردم تاجیک مسقیماً بر می‌گردد به فرهنگ‌ها و باورهای زیست شده آنان در منطقه که عابدوف دقیقاً به واکاوی این نکته مهم پرداخته است. چنانچه دانشمندان و زیست شناسان جهان بشری غنای زندگی را به دو جنبه تقسیم نموده اند:
انسان به حیث حیوان که از نگاه خورد و نوش هیچ تفاوتی با دیگر جانوران ندارد، و انسان به حیث انسان دارای فرهنگ یعنی فراتر از غریزه که بر میگردد به فرهنگ و آیین‌های زیست شدۀ مردم. پس از این لحاظ پرفیسور عابدوف را میتوانیم انسان شناس در بعد فرهنگ بنامیم که عنعنات جاافتاده و تراوش‌های تخیل نظام مند انسان‌ها را به قلم ثبت نموده است، یعنی طبیعت را به تمدن معرفی نموده است، بی دریغ که این کاخ بلند هیچگاه از باد و باران دچار گزند نخواهد شد.

در شناسایی مردم افغانستان
داداجان عابدوف تقریباً ۶۰ سال از عمر خویش را در راه گردآوری، حفظ، نشر و طبع و تحقیق و ترتیب آثار شفاهی تاجیکان در جمهوری های تاجیکستان و افغانستان صرف کرده است. با کوشش او رساله های "افسانه های هجوی معیشتی تاجیکی"(۱۹۷۳)، "رمضان و سنت های آن در افغانستان"(۱۹۹۸)، " سرودهای موسمی تاجیکان افغانستان" ( در سه جلد؛۲۰۰۰، ۲۰۰۱،۲۰۰۱)، " هفت داستان عاشقانۀ مردمی" (۲۰۰۴)، " تحقیق سرودهای موسمی تاجیکان افغانستان"(۲۰۰۹)، " هفت پیر سخن‌سرا در نقل و روایت"(۲۰۱۰)، " رسوم و عقاید مردم دری زبان افغانستان"(۲۰۱۱)، " نظری به لطیفه های تاجیکی" (۲۰۱۳)، " پدیده ها از آفریده های بدیعی مردم دری زبان افغانستان" (۱۹۸۴)، "نمونه هایی از فلکلور تاجیکان افغانستان" (۱۹۸۸)، "سرودهای طوی عروسی تاجیکان افغانستان" (۲۰۰۱)، " ضرب المثل و مقاله های دری زبانان افغانستان" (۲۰۱۱)، و غیره که بازگویی آن از حوصله این نبشته بیرون است.
در افغانستان آنچه کم ارزش است، کارهای پژوهشی است، بنابراین ما میتوانیم پویایی فرهنگسراهای تاجیکستان را در شناسایی توده های مردم افغانستان غنیمت بزرگ بشماریم، چنانچه در گذشته‌ها نیز پژوهشگران تاجیکستان بودند که تاریخ رسانه‌های افغانستان را نوشتند که یگانه مرجع برای دانشگاهای ژورنالیزم، برای کسب اطلاعات است. و اکنو نیز کارهای پرفیسور داداجان یگانه منبع مردم شناسی و مرجع اطلاعات مردم شناسی می باشد.

محتوای کتاب
چنانچه از نامش پیداست محتوای کتاب در برگیرندۀ عنعنات، آیین‌ها، فرهنگ‌ها، سرودها، ورزش‌ها، زمان‌ها، سیرهای جغرافیایی مانند نوروز، چهارشنبه مراد، زمستان و تابستان و غیره در فرهنگ اصیل بومی مردم بوده و نیز علاوه بر آن سرودهای محلی و عنعنوی در این کتاب جمع آوری شده است که ارزش مجزا و به خصوص دارد. نویسنده نه تنها در ثبت و تحقیق فرهنگی‌های محلی و بومی مردم افغانستان پرداخته است، بلکه میراث پربهای سرودهای غنایی را نیز جمع آوری کرده است که میتواند، این سرودها در آینده به تاریخ مردم شناسی کمک به سزایی کند.
در باب یکم این کتاب روی عنعنات، آیین‌ها و جشن‌های مرتبط به نوروز در افغانستان شرح داده است. نویسنده به گونه کامل برگزاری جشن نوروز را همراه با سرودها، خوردنی‌ها و نوشیدنی‌های مخصوص آن به همراه با رقص‌ها و جزئیات جغرافیایی، چونگی پیدایش نوروز و اساسات آیینی آن پرداخته که میتواند یک مجموعه کامل نوروز شناسی باشد، برعلاوه سرودهای مخصوص نوروزی یا تصنیف‌های شفاهی نیز درج شده است. در باب دوم، روی میله‌های مخصوص نوروز بحث شده است که بیانگر تمام ابعاد و سرگرمی‌های نوروزی است که از جمله آن جهنده بالا در بلخ، میله شاطرها، میلۀ قولبه کشی و سرودهای ضمیمه آن، میلۀ سمنک با شرح دیرینه و سرودهای ضمیمه آن، میلۀ باغ لطیف همراه با سرودهای مخصوص آن، میلۀ سخی با سرودها و تصنیف‌ها، میلۀ داربازی، میلۀ جبه، میلۀ مندوی، میلۀ شهید، میلۀ نهال شانی، میلۀ تخت سفر و غیره را در بر میگیرد. باب سوم، استقبال از ماه شریف رمضان و عید فطر است به عنانوین چون: عیدفطر، میلۀ رمضانی. باب چهارم دربرگیرنده طوی (عروسی) است که با توضیح کامل از عروسی‌های افغانستان پرداخته و تمام جزئیات را سرهم کرده است که مهم‌ترین آنان تصنیف‌های ماندگار، در عروسی های مردم است.باب پنجم، دربرگیرنده عقیده‌ها و رسم و آیین های گوناگون دربارۀ عروسی و نوزاد است. در یان بخش نیز پس از توضیح عقیده ها آیین های مرسوم، به عناوین چون مراسم شب شش، چله گریز، چراغ برای نوزاد، تنور و دست عروس، بخشش به تازه عروس، دعوت داماد و عروس به مهمانی، آوردن حق عروس از خانه پدر، هدیه به عروس نو از طرف پدرش، رعایت عادت"پای وازی"، نشانی به پای و پیشنانی تازه عروس، از شیرمادر بازداشتن کودک، اذان گفتن به گوش نوزاد، نذر بی بی مشکل گشا، چاشتی نمودن، الس، پلته چراغ، شب یلدا، عقیدۀ مردم دربارۀ روح های بد، پنداشت مردم دربارۀ باران و غیره. باب ششم تمام بازی ها را دربرمیگیره و باب هفتم شگون ها را.

چاپ کتاب
گردآوری این مجموعه از عنعنات و آیین‌ها و سروده ها، در زمان وظیفۀ پرفیسورداداجان عابدوف از نقاط گوناگون گشور، از شرق تا غرب و جنوب بوده است که همه و همه برگرفته از تحقیقات میدانی و نسبتاً پژوهش های کتابخانۀ میباشد. نویسنده این مجموعه را در سال های دور نزدیک جمع آوری کرده و در فرهنگستان زبان و ادبیات به نام رودکی آکادمی علم های تاجیکستان، بار نخست به رسم خط سریلیک به چاپ رسید. سپس در سال ۱۳۹۲ خورشیدی دکتر بهرام امیر احمدیان استاد دانشگاه در کشور ایران بنابر غنامندی محتوا و علاقه به این کتاب که بازتابگر فرهنگ والای ایرانی نیز میباشد، به کوشش برگردان این کتاب از خط سریلیک به خط فارسی شد. سپس این کتاب چون اشتراکات سه کشور همزبان را داشت، در سال ۱۳۹۳خورشیدی مورد توجه انستیتوت مطالعات استراتیژیک افغانستان قرار گرفت و از سوی این مؤسسه افغانستانی در کابل به یک هزار جلد به چاپ رسید. این کتاب کاملاً همانند یک پل ارتباطی سه کشور همسایه و همزبان را به همدیگر وصل میکند و هر کدام از کشورها در راستای بارآوری این اثر سهم داشته اند.

بیژن برناویج- ارسالی به خبرگزاری جمهور