روزهای سیاه خبرنگاران افغانستان

در روز جهانی آزادی رسانه‌ها، سازمان ملل از به وجود آمدن فضای «ارعاب و ترس» برای روزنامه‌نگاران در افغانستان ابراز نگرانی کرده و مرکز خبرنگاران افغانستان هم از ثبت ۲۱۳ مورد خشونت، تهدید و بازداشت خبرنگاران در ۱۲ ماه گذشته خبر داده است.
 
این ارزیابی ها نشان می دهد که علیرغم کاهش کشتار و ترور خبرنگاران، وضعیت برای آنها نه تنها بهبود نیافته؛ بلکه در پی تسلط رژيم طالبان بدتر شده است. ارعاب، تهدید، سرکوب، بازداشت و استیلای فضای خودسانسوری بر خبرنگاران و رسانه ها از دلایل و نشانه های وخامت وضعیت خبرنگاری در کشور محسوب می شود که به طور مستقیم به حاکمیت رژيم طالبان مرتبط است.
 
دفتر نمایندگی سازمان ملل در افغانستان (یوناما) در گزارشی نوشته است: «یوناما موارد متعددی از نقض حقوق بشر علیه روزنامه‌نگاران و کارمندان رسانه‌ها توسط مقامات حاکم را در ۱۸ ماه گذشته ثبت کرده است. دستگیری‌ها و بازداشت‌های خودسرانه، بدرفتاری و تهدید به عنوان ابزاری برای سرکوب آزادی بیان به کار گرفته شده است.»
 
به این ترتیب، نگاه طالبان به خبرنگاران و رسانه ها هیچ تغییری نکرده است. آنها همچنان فعالیت رسانه های آزاد و منتقد را تهدیدی امنیتی برای رژيم خود می دانند و در پی استقرار فضای پولیسی بر کار رسانه اند تا از یکسو بتوانند هرگونه محدودیت در مسیر اعمال بی پروای سیاست های ضد انسانی شان را از میان بردارند و از جانب دیگر، راه را برای ایجاد یک جامعه تکصدایی و فاقد آزادی هموار سازند که در آن تنها ترانه و تراویح طالبانی از رادیو «صدای شریعت» منتشر شود و مردم به سبک کوریای شمالی هیچ حقی برای شنیدن صداهای متفاوت نداشته باشند.
 
در این گزارش از رزا اوتونبایوا؛ نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل برای افغانستان، نقل شده که گفته روز جهانی آزادی مطبوعات، فرصتی برای همبستگی با خبرنگاران افغانستان است که هنوز در تلاش ارائه خبررسانی مستقل در این کشور هستند.
 
در این میان، خبرنگاران افغانستان، شجاع ترین خبرنگاران جهان هستند. آنها به نیابت از تمام مدعیان دفاع از آزادی در خط اول مبارزه برای آزادی قرار دارند و با بدنام ترین و سرکوبگرترین رژیم مبارزه می کنند.
 
حضور شجاعانه خبرنگاران در افغانستان زیر سیطره سیاه طالبان، نقطه عطفی در تاریخ روزنامه نگاری جهان محسوب می شود و اگرچه جهان امروز به طور ناجوانمردانه ای آنان را تنها گذاشته؛ اما بی تردید مبارزات آنان روزی به چشم خواهد آمد و به عنوان یک فصل درخشان در تاریخ آزادی بیان به رسمیت شناخته می شود.
 
رییس یوناما گفته است: «خبرنگاران مجبور هستند تصامیم اصول روزنامه‌نگاری خود را براساس ترس اتخاذ کنند، نه براساس منافع عمومی. متأسفانه این بخشی از روند گسترده‌تر محدود شدن آزادی بیان و دسترسی به اطلاعات است.»
 
این نشان می دهد که طالبان بدون وضع قوانین بحث برانگیز بیشتر یا حتی اعمال زور مستقیم بر خبرنگاران به طور گسترده ـ آن گونه که در دوره اول سلطه شان وجود داشت – موفق شده اند رسانه ها را کنترل کنند، آزادی بیان را محدودتر سازند و خبرنگاران را از حق بدیهی شان برای بازتاب بی هراس واقعیت ها و افشای شفاف حقایق بازدارند.
 
خانم اوتونبایوا افزوده: «ارعاب، تهدید و حمله مداوم به خبرنگاران غیرقابل قبول است. ما از مقامات طالبان می‌خواهیم که آزادی و استقلال رسانه‌ها و امنیت خبرنگاران، زنان و مردان را تضمین کنند.»
 
با وجود این درخواست اما هیچ تغییری در سیاست های ضد آزادی طالبان در قبال رسانه ها و خبرنگاران، رخ نخواهد داد؛ زیرا علیرغم خواسته به ظاهر صریح نماینده سازمان ملل، این سازمان هیچ اراده و قدرتی برای فشار بر طالبان ندارد و نمی خواهد به خاطر دستیابی به آزادی بیان و تضمین امنیت خبرنگاران و حفظ حقوق آنها در برابر رژيم طالبان قرار بگیرد و منافع و موقعیت خود را به خطر بیاندازد.
 
در گزارش یوناما آمده است که هرچند طالبان «کمیسیون بررسی شکایات و تخلفات رسانه‌ای» را مجدداً فعال کرده‌اند؛ اما «فقدان استقلال و کارایی اندک» آن باید مورد توجه قرار گیرد.
 
سازمان ملل افزوده که چارچوب قانونی برای رسانه‌ها نامشخص است و روزنامه‌نگاران مجبور اند حدود «نامشخص و اغلب خودسر» را به دلیل مواجه بودن با تهدید همیشگی سرکوب و توقف فعالیت رسانه‌ها رعایت کنند.
 
پذیرش دروغین این قانون بخشی از بازی طالبان برای فریب افکار عمومی و سازمان های بین المللی است. آنها هرگز به اصول این قانون اعتقاد ندارند و هیچ اراده ای برای اعمال آن وجود ندارد. وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان، در درجه چندم اهمیت برای تصمیم گیری درباره رسانه ها و خبرنگاران قرار دارد. نگاه طالبان به رسانه، کاملا امنیتی و استخباراتی است و به همین دلیل، وزارت داخله تحت کنترل سراج حقانی و دستگاه سرکوبگر استخبارات رژیم در کنار وزارت افراطی امر به معروف، اصلی ترین نهادهای رژيم طالبان برای کنترل رسانه ها و نظارت دایمی بر خبرنگاران هستند؛ نهادهایی که کارشان ارعاب و تهدید و سرکوب و بازداشت و شکنجه و پرونده سازی است.
 
همچنین سازمان گزارشگران بدون مرز در گزارش سالانه ۲۰۲۳ خود که امروز منتشر کرده، در تازه‌ترین رتبه‌بندی آزادی رسانه‌ها در ۱۸۰ کشور جهان، افغانستان را در رتبه ۱۵۲ قرار داده‌است که نسبت به سال گذشته چهار رتبه صعود و نسبت به سال ۲۰۲۱، ۳۰ رتبه سقوط را نشان می‌دهد.
 
در این گزارش آمده که افغانستان در میان کشورهایی قرار دارد که خبرنگاران در آن «بدترین وضعیت» را دارند.
 
این صعود و سقوط اما نشانگر بهبود وضعیت نیست؛ بلکه تنها به این معناست که طالبان حالا با اعمال غیرمستقیم خشونت، رسانه ها و خبرنگاران را محدود کرده و در راستای اعمال سیاست های خود بدون استفاده حداکثری از خشونت عریان و مستقیم، موفق شده اند.
 
بلال کریمی؛ معاون سخنگوی رژيم طالبان اما بدون اشاره به گزارش‌ نهادهای بین‌المللی در توییتی نوشته است که «امروز روز جهانی آزادی مطبوعات است و آن را برای رسانه‌ها با ارزش می‌دانیم. امارت اسلامی (رژيم طالبان) رسانه را به تعهد بیشتر و فعالیت بهتر در میدان رسانه‌ها فرامی‌خواند.»
 
همین توییت کوتاه نشان می دهد که انتظار طالبان از رسانه ها کاملا آمرانه، یکجانبه، از بالا به پایین و تکلیف‌محور است. آنها هیچ حقی برای خبرنگاران قایل نیستند و هیچ تعهدی در قبال آزادی و حقوق آنان ندارند.
 
به این ترتیب، خبرنگاران افغانستان، همچنان روزهای سخت و سیاهی را پشت سر می گذارند؛ بدون اینکه کمکی دریافت کنند و یا امیدی به رهایی داشته باشند.
 
نرگس اعتماد - جمهور