آب هلمند؛ از تحدید طالبان تا تهدید ایران

بحران آب میان افغانستان و ایران بار دیگر تشدید شده است. رهبران ایرانی طی روزهای اخیر فشارهای مضاعفی را بر طالبان اعمال می کنند تا رژيم آنها را مجبور به تامین «حقابه» این کشور از دریای هلمند کنند.
 
سید ابراهیم رییسی؛ رییس جمهور ایران حتی طالبان را تهدید کرده که هشدار او را جدی بگیرند و سهم ایران از آب هلمند را تامین کنند.
 
همین ادبیات، کمابیش مورد استفاده سایر دیپلمات های ایرانی از حسین امیرعبداللهیان؛ وزیر امور خارجه تا حسن کاظمی قمی؛ سفیر و نماینده ویژه رییس جمهوری ایران در امور افغانستان نیز به کار رفته است.
 
در مقابل اما طالبان، صرف‌نظر از دلقک‌بازی جنرال مبین، تاکنون تلاش کرده اند موضع نرم تری نشان دهند. آنها که پیشتر گفته بودند بند کجکی آب کافی برای تامین حقابه ایران ندارد و تاکید کرده بودند که اگر باران بیاید، هر دو کشور آب کافی خواهند داشت، در پاسخ به تهدیدها و هشدارهای تازه ایران از آنها خواسته اند که ابتدا اجازه دهند تا تیم های فنی، مقدار آب موجود در سدها را ارزیابی کنند و سپس با «زبان مناسب» موضع بگیرند.
 
نکته اصلی این است که ولایت سیستان و بلوچستان ایران به شدت تحت تاثیر خشکسالی های طولانی قرار گرفته و تغییرات آب و هوایی نیز این بحران را تشدید کرده است. اکنون دولت مرکزی ایران به ویژه در پی اعتراضات چند ماه اخیر که سیستان و بلوچستان هم در متن و محور آن قرار داشته کوشش دارد تا مشکلات این ولایت مخصوصا مشکل کم‌آبی و تبعات زیست‌محیطی حاصل از آن‌را رفع و‌ مدیریت نماید
 
بنابراین، بخشی از این فشارها ناشی از نیاز شدید این ولایت شرقی ایران به آب است. خشکسالی در این ولایت به مرز فاجعه رسیده و دولت مرکزی هم یکی از عوامل اصلی این وضعیت را احداث سدهای ذخیره آب در افغانستان و سیاست دوگانه دولت طالبان در زمینه تعهد به پیمان بحث برانگیز ایران و افغانستان در زمینه «حقابه» می داند.

در این میان، همانگونه که اشاره شد، مساله آب، مهمترین موضوع مبتلابه مردم سیستان و بلوچستان به ویژه در این فصل سال است و مقام های مرکزی ایران هم ناگزیر اند سطح توجه شان به این مساله را عمیق و جدی نشان دهند.
 
نکته دیگر هم این است که دولت ایران، سرمایه گذاری های بزرگی روی طالبان انجام داد و با مدیریت مخالفان و دشمنان شان، مانع از بروز مشکلات جدی در برابر بقای رژيم آنان شد که این امر، در کنار مسایل و منافع و مطالبات و اهداف و پروژه های دیگر مانند شکست امریکا و مهار داعش و تجارت و ترانزیت و سرمایه گذاری و امنیت و مهاجرت و... یک دلیل دیگر هم داشت و آن موضوع آب بود؛ چیزی که با گذشت نزدیک به دو سال نه تنها محقق نشده؛ بلکه روز به روز با موانع بزرگتر و پیچیده تری رو به رو می شود و دولت ایران اکنون در صدد شده لحن و زبان و ادبیات خود در برابر سیاست دوگانه طالبان در حوزه آب را تندتر و هشدارآمیزتر و همراه با تهدید کند.
 
اکنون دست کم بخشی از دولت ایران معتقد است که طالبان سیاست آبی اشرف غنی را ادامه می دهند؛ زیرا کسانی در رأس این امر قرار دارند که یا از دولت پیشین باقی مانده و با مقام های دولت قبل، ارتباط دارند و یا اینکه همانند مقام های پیشین، اصولا قایل به تامین «حقابه» ایران نیستند و آن را زیانبار و ضد منافع مردم افغانستان ارزیابی می کنند.
 
در هر صورت، تحدید آب از سوی طالبان، صرف نظر از اینکه عوامل طبیعی ناشی از خشکسالی و تغییرات آب و هوایی دارد یا نه، منجر به تشدید تهدیدهای ایران شده است و این امر به هراسی گسترده در میان میلیون ها مهاجر افغان در ایران انجامیده که نگران سرنوشت خویش در این تقابل ناخوشایند اند.
 
در فرصت های دیگر به پیامدهای این تقابل و زمینه های حل و فصل معقول آن خواهیم پرداخت.
 
سکینه محمدی - جمهور