چرا قوش‌تپه یک پروژه عبدالرحمان خانی است؟

 

در این جلسه درباره «دسته‌بندی زمین‌های زراعتی، کمپلکس زراعتی، کانال‌های کوچک آبیاری، ساحات محافظت شده و طرح عملیاتی» بحث و تبادل نظر شد.

 

قوش‌تپه، بزرگترین پروژه انتقال آب در شمال کشور است که ظرفیت انتقال ۱۰ میلیارد متر مکعب آب از رودخانه مرزی آمودریا را دارد.

 

پس از تکمیل ساخت کانال قوش تپه به گفته مسئولان طالبان «۵۵۰ هزار هکتار زمین» در ولایت‌های بلخ، جوزجان و فاریاب آبیاری خواهد شد.

 

وزارت زراعت طالبان می‌گوید «استفاده معقول و موثر از زمین‌های اطراف کانال قوش‌تپه» به این وزارت سپرده شده است.

 

در همین حال، ازبکستان هم در مورد این کانال اظهار نگرانی کرده است. بختیار ایرگاشف؛ مدیر مرکز تحقیقاتی مانو در ازبکستان می‌گوید ساخت کانال قوش‌تپه و اظهارات دیگر درباره آب، همه ابزارهای ژئوپلیتیک آبی اند که از سوی طالبان دنبال می‌شود.

 

مشخص نیست که در نشست وزارت زراعت رژيم طالبان درباره توزیع زمین های اطراف کانال قوش تپه چه تصمیمی گرفته شده و این تصمیمات چگونه و در چه بازه زمانی، اجرایی و عملیاتی خواهد شد؛ اما این پروژه به هر میزانی که پیشرفت می کند به همان اندازه، موجب تشدید نگرانی های امنیتی در داخل و خارج از کشور می شود.

 

در داخل کشور، بسیاری از مردم به ویژه اقوام ساکن شمال افغانستان به پروژه عظیم و پرهزینه قوش تپه به مثابه یک پروژه قومی از نوع عبدالرحمان خانی نگاه می کنند. 

 

به بیان روشن تر، مردم نگران برنامه های پشت پرده طالبان برای توزیع زمین های اطراف این کانال عظیم هستند؛ زمین هایی که به گفته منابع، تا سه میلیون نفر را در خود جای خواهد داد و در صورتی که این جمعیت انبوه در حاشیه کانال قوش تپه مستقر شوند، از نظر قومی، اجتماعی و امنیتی، یک جا به جایی بزرگ و تاریخی رقم می خورد که در نوع خود در تاریخ معاصر کشور، کم سابقه خواهد بود.

 

نگرانی اصلی این است که ممکن است رژیم قومی طالبان، با راه اندازی کانال قوش تپه، زمین های اطراف آن را به پشتون های پاکستانی و جنوبی، اهدا کند. همزمانی نهایی سازی این پروژه بزرگ با راه افتادن موج اخراج گسترده و انبوه پناهجویان افغان و انتقال مهاجران پاکستانی و وزیرستانی به شمال کشور، این گمانه را بیش از پیش تقویت کرده است.

 

انتقال مهاجران پشتون به شمال و سایر مناطق غیرپشتون نشین افغانستان، پروژه ای تاریخی است که گفته می شود برای نخستین بار در زمان عبدالرحمان خان به طور رسمی، اجرایی شده؛ اما پس از آن، تقریبا در تمامی دوره هایی که شاهان و سلاطین و امرای پشتون بر کابل، حاکم بوده اند،‌ ادامه یافته است.

 

بربنیاد گزارش ها، این پروژه حتی در دوران جمهوریت نیز متوقف نشده بود و از زمان کرزی تا احمدزی، هزاران خانواده پشتون، زیر نام های مختلف راهی مناطق شمال کشور شده و در آنجا اسکان داده می شدند.

 

با استقرار طالبان و سفرهایی که سراج الدین حقانی؛ وزیر داخله مخوف این رژيم به شمال کشور داشت، خطر عملیاتی کردن پروژه انتقال «ناقلین» بار دیگر تشدید شد و اینک در بحث توزیع زمین های اطراف قوش تپه و همزمانی معنی دار آن با ادامه روند اخراج پناهجویان افغان و پاکستانی و انتقال خانواده های طالبان پاکستان به شمال کشور، این خطر عینیت یافته و از قوه به فعل تبدیل شده است.

 

این در حالی است که پروژه کانال قوش تپه در خارج از کشور به ویژه در میان همسایگان شمالی نیز حساسیت ها و نگرانی های عمیق و گسترده ای را برانگیخته است. اظهارات مورد اشاره بختیار ایرگاشف؛ مدیر مرکز تحقیقاتی مانو در ازبکستان در این باره، تازه ترین نمونه از این نگرانی هاست.

 

ازبکستان با وجود آنکه با طالبان، روابط تنگاتنگ سیاسی و تجاری برقرار کرده؛ اما هرگز نگرانی های خود درباره چشم انداز کانال قوش تپه، بحران آب در آسیای مرکزی و به تعبیر شوکت میرضیایف؛ رییس جمهور ازبکستان، ورود یک بازیگر جدید که هیچ تعهدی ندارد را پنهان نکرده است.

 

به جز مساله آب و نقش مؤثر آن در معادلات ژئوپلیتیک منطقه، جا به جایی قومی و جمعیتی در اطراف کانال قوش تپه هم نگرانی های امنیتی کشورهای همسایه را تشدید کرده و حتی روسیه هم درباره جا به جایی قومی و جمعیتی در شمال افغانستان، هشدار داده است.

 

محمدرضا امینی - جمهور